درس ســوم
قواعد: ضمایر
در زبان عربی ضمایر به عنوان جانشین اسم استعمال می شوند یعنی در مواردی که از آوردن اسم ظاهر معذور هستیم به جای آن از ضمیر مناسب با آن اسم استفاده می شود.به طور مثال وقتی در جمله ای گفته شود :«ذهب علی الی المدرسه و ذهب الی السوق » در جمله ی دوم به جای استفاده ی مجدد از کلمه ی «علی» از ضمیری که در «ذهب» مستتر است استفاده شده است.البته آن چه در این کتاب مورد نظر ما است تفاوت ضمایر در ترجمه است لذا پس از معرفی اجمالی ضمایر در شکل های مختلفش، نمونه های آن در آیات قرآنی و نحوه ی ترجمه ی آن را به شما قرآن آموز محترم معرفی می نماییم.
*یک دسته از ضمایر ،ضمایری هستند که به عنوان ضمایر منفصل شناخته می شوند و عبارتند از:
«هو-هما-هم-هی-هما-هن» :او – آن دو- آنها
1- هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيم(29 بقره)
اوکسی است که آنچه در اين زمين است همه را براى شما آفريد، سپس به آسمان پرداخت پس آنها را به صورت هفت آسمان مرتب و منظم ساخت، و او به همه چيز داناست.
2- وَ قالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِين(29 انعام)
و گفتند نيست آن مگر زندگانى ما در دنيا و نباشيم ما بر انگيخته شدگان
نکته : در مواردی که ضمیر در مورد فرد غیر انسانی باشد به جای ترجمه به« او » می توان «آن » ترجمه کرد.
3- وَ هُما يَسْتَغِيثانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ ما هذا إِلاَّ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ(17 احقاف)
و آن دو همواره از خدا يارى مىخواستند (و مىگفتند) واى بر تو، ايمان بياور، قطعا وعده خداوند حق است، اما او مىگفت: اين جز افسانههاى پيشينيان نيست
4- وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ(4 بقره)
کسانی که به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو (بر پيامبران) نازل گرديده، ايمان دارند و آنان به آخرت (نيز) يقين دارند
5- أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن(187 بقره)
آميزش جنسى با همسرانتان در شب روزهدارى حلال است، آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها
« أَنْت-انتما –انتم-انت- انتما-انتن»: تو –شما
1-وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما..(35 بقره)
و گفتيم اى آدم تو با همسرت در بهشت سكونت كن، و از (نعمتهاى) آن گوارا هر چه مىخواهيد بخوريد
2- قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَ نَجْعَلُ لَكُما سُلْطاناً فَلا يَصِلُونَ إِلَيْكُما بِآياتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغالِبُونَ(35 قصص)
فرمود: بازوان تو را بوسيله برادرت محكم مىكنيم و براى شما سلطه و برترى قرار مىدهيم و به بركت آيات ما بر شما دست نمىيابند، شما و پيروانتان پيروزيد
3- وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُون(42 بقره)
و نپوشانيد حقّ را به باطل و كتمان نكنيد حقّ را و شما مىدانيد
«أَنَا-نحن»: من- ما
1- قُلْ إِنْ كانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِين(81 زخرف)
بگو: اگر براى خداوند فرزندى بود، من نخستين پرستنده او بودم
2- وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُون(11 بقره)
و هنگامى كه به آنان گفته شود: «در زمين فساد نكنيد» مىگويند: ما فقط اصلاح كنندهايم
* دسته ی دیگر ضمایر متصل هستند که یا در دنباله ی فعل استفاده می شوند و یا در دنباله ی اسم و حرف .تفاوت ترجمه ای آن ها در این حالات این است که ؛اگربه دنبال فعل بیایند در ترجمه با «را» همراه می شوند یعنی به عنوان مفعول جمله ترجمه می شوند و اگر در دنباله ی اسم بیایند با یک کسره به کلمه ی قبل متصل می شوند یعنی به صورت مضاف الیه ترجمه می شوند.
« ه-هما-هم-ها-هما-هن»:او(ش)- آن ها(شان)
1- أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (5 بقره)
آنها بر هدایتی از پروردگارشان هستند و آنها همان رستگارانند.
2- ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِين(2 بقره)
آن کتابی است که شکی در آن نیست و هدایتی برای متقین است
3- مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ فِي ظُلُماتٍ لا يُبْصِرُون(17 بقره)
داستان آنها داستان كسى است كه آتشى را برافروزد، پس همين كه اطراف او را روشن سازد خداوند نورشان را از بين ببرد و آنها را در ميان تاريكىها كه هيچ نبينند رها سازد
4- وَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِيها مِنْ رُوحِنا وَ جَعَلْناها وَ ابْنَها آيَةً لِلْعالَمِينَ(91 انبیاء)
و آن را كه نگاهداشت فرجش را پس دميديم در او از روح خود و گردانيديم او و پسرش را آيتى براى عالميان
5- فَلَمَّا آتاهُما صالِحاً جَعَلا لَهُ شُرَكاءَ فِيما آتاهُما فَتَعالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُون(190 اعراف)
پس چون به آنان (فرزند) شايستهاى داد در آنچه به آنها بخشيده بود براى وى شريكهايى تراشيدند و فرابر ترا كه خداوند است از آنچه (بدو) شرك مىورزند.
6- وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُن(31 نور)
و به زنهاى با ايمان بگو: چشمهاشان را (از نگاه كردن بمردهاى بيگانه) بپوشانند، و شرمگاهاشان را (از ديدن آنان و از ديدن زنها كه آن نيز حرام است) حفظ و نگهدارى نمايند
«ک-کما-کم-ک-کما-کن»: تو(ت)- شما(تان)
1- وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ(4 بقره)
و آنان كه به آنچه به سوى تو فرو فرستاده شده و به آنچه پيش از تو فرو فرستاده شده ايمان دارند و به روز واپسين يقين دارند.
2-يا صاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُما فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرا..(41 یوسف)
گفت :ای اى دو يار زندانى من، اما يكى از شما دو نفرخواجه خود را شراب مىنوشاند
3-قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما..(89 یونس)
گفت:قطعا دعای شما دو نفر اجابت شد
4-فَلَمَّا رَأى قَمِيصَهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ قالَ إِنَّهُ مِنْ كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيم(28 یوسف)
وقتی پیراهن او را دید که از پشت پاره شده است .گفت :آین از نیرنگ شما زنان است .بدرستیکه نیرنگ شما بزرگ است
5-فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَر(184 بقره)
كسانى كه از شما بيمار يا مسافر باشند بايد روزهاى ديگرى را بجاى آن روزه بگيرند
«ی-نا»:من(م)- ما(مان)
1-وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائِي إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوب(38 یوسف)
و از دين و آيين پدرانم ابراهيم و اسحاق و يعقوب پيروى كردهام
2- قالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْكِتابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيًّا(30 مریم)
گفت: من بنده خدايم، به من كتاب داده و من را پيامبر ساخته است
3-اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيم(6 حمد)
ما را به راه راست هدايت كن،
4-وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِه (23 بقره)
و اگر در آنچه ما بر بنده مان فرو فرستادهايم شك داريد پس يك سوره مانند آن را بياوريد
*شکل دیگری از همین ضمایر هم هست که فقط به عنوان مفعول استعمال می شود و در ترجمه با حرف «را» می آید ولی در عین حال انحصار را هم می رساند ودر ترجمه با کلمه ی فقط یا تنها باید همراه شود .البته همه ی نمونه های آن در قران استعمال ندارد.
«ایاه –ایاهما-ایاهم-ایاها-ایاهما-ایاهن»: تنها او را – تنها آن ها را-
1-…وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُون(172 بقره)
و خدا را سپاس گزاريد اگر تنها او را مىپرستيد
2-…نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُم (151 انعام)
ما شما و آن ها را روزی می دهیم.
نکته :در این آیه می بینید که معنای انحصار نیامده است چون إِيَّاهُم بر فعل مقدم نشده است و تنها به صورت یک ضمیر منفصل مفعولی ترجمه می شود.
«ایاک-ایاکما-ایاکم-ایاک-ایاکما-ایاکن»: تنها تو را- تنها شما را
1-إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِين(5 حمد)
تنها تو را مىپرستيم و تنها از تو كمك مىخواهيم
2-وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كانَ خِطْأً كَبِيرا(31 اسراء)
و فرزندان خود را از ترس فقر و تنگدستى نكشيد، ماييم كه آنها و شما را روزى مىدهيم حقا كه كشتن آنها گناهى است بزرگ.
«ایای-ایانا»:تنها من را- تنها ما را
1-…َ ما كانُوا إِيَّانا يَعْبُدُون(63 قصص)
آنان تنها ما را نمىپرستيدند
2-…ْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُون(40 بقره)
و تنها از من بترسيد
ضمیر شأن و ترجمه ی آن
ضمیر شأن ضمیری است که وقتی می خواهند یک امر مهم را بیان کنند و یا عظمت یک امری را برسانند از این ضمیر در آغاز مطلب استفاده می کنند و همواره به شکل ضمیر مفرد غایب «هو» و «هی» و در حالت متصل آن به شکل «ه » و «ها» می آید.شکل متصل آن فقط بعد از «إن»و«أن» و «افعال قلوب » استعمال می شود.و در حالت منفصل آن هم حتما باید جمله ای که به دنبال آن می آید اسمیه باشد.به نمونه هایی از این ضمیر و ترجمه ی آن توجه نمایید:
1-قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد(1 اخلاص)
بگو مطب این است که :الله یگانه و واحد است.
2- إِنَّهُ كانَ تَوَّابا(3 نصر)
بدرستیکه مطلب این است که :او بسیار توبه پذیر است.
نکته :در ترجمه ی ضمیر شأن اگر چنان چه در برخی ترجمه ها دیده می شود؛ضمیر فقط به صورت او یا آن ترجمه شود ترجمه ی دقیقی نخواهد بودمثل این که در ترجمه ی آیه ی اول سوره ی توحید گفته شود:(بگو، او خدای یکتا است) یا در ترجمه ی آیه سوم سوره ی نصر گفته شود:( بدرستیکه او بسیار توبه پذیراست)
ضمیر فصل و ترجمه ی آن
ضمیر فصل ضمیری است که بین دو اسم معرفه قرار می گیرد و ممکن است مفرد یا مثنی و جمه و یا مذکر و یا مونث باشد و حضور آن در مواردی برای تأکید است وبا لفظ «همان » در فارسی این معنا را می توان متعین کرد.
1-إِنَّ هذا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلاَّ اللَّهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيم(62 آل عمران)
بدرستیکه اين همان سرگذشتهاى راست است و معبودى جز خداى يگانه نيست و خداست كه مقتدر و حكيم است
2- أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون(5 بقره)
آنهايند كه از هدايتى از جانب پروردگارشان برخوردارندو آنها همان رستگارانند
3- أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لكِنْ لا يَشْعُرُون(12 بقره)
بدانيد آنها همان مفسدانند و برنامهاى جز فساد ندارند ولى خودشان هم نمىفهمند
4- إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيم(32 بقره)
بدرستیكه تو خود داناى فرزانهاى.
5- لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَم(72 مائده)
به يقين كافر شدند كسانى كه گفتند: خداوند همان مسيح فرزند مريم است
6- وَ اللَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيم(76 مائده)
و خدا همان شنوای داناست.
7- قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى وَ أُمِرْنا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمِين(71 انعام)
بگو: بيشك هدايت همان هدايت خداست، و به ما امر شده است كه به پروردگار عالمهاى آفريدگان تسليم شويم
تمرین : اکنون شما می توانید با ترجمه ی جملات قرآنی زیر ترجمه ی این کلمات را تمرین کنید.(کلمات هر آیه را از هم تفکیک نمایید و با توجه به معنایی که در جدول کلمات جدید به شما ارائه شده است ترجمه ی کاملی را از این آیات بنویسید.)
85 بقره:« وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْراجُهُم »
120 بقره:« قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى »
37 بقره:« إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيم »
40 توبه:« إِذْ هُما فِي الْغار »
7 آل عمران:« هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهات »
145 بقره:« وَ ما أَنْتَ بِتابِعٍ قِبْلَتَهُم »
8 آل عمران:« إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّاب »
50 بقره:« وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُون »
155 اعراف:« قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّاي »
تمرین هفتگی:روزانه در یک صفحه از قرآن کلماتی را که آموزش دیده اید بیابید و سعی کنید همان جمله ای که کلمه ی مورد نظر در آن بوده است را ترجمه کنید .
آخرین نظرات