گام هشتم : حروف ناخوانا
در متن آیات قرآن حروفی هستند که نوشته شده اند ولی در هنگام خواندن، صدای آنها  شنیده نمی شود که به آنها حروف ناخوانا گفته میشود .در معرفی و شناساندن حروف ناخوانا به قرآن آموزان لازم نیست این حروف را به صورت دسته بندی و تئوری به آنها معرفی کنیم چون هر چقدر هم این کار را تکرار کنیم تاثیری در خواندن صحیح، نمی تواند بگذارد و تنها با این کار ، ذهن مخاطب را شلوغ تر کرده ایم و از توجه به اصل مطلب ، دور نگه داشته ایم . نکته اصلی که در معرفی حروف ناخوانا هست همان قانونی است که قبلا گفتیم و آن این است که حرف که بدون حرکت خوانده نمی شود و حروف ناخوانا چهار حرف (و – ا- ل – ی ) هستند که روی آنها حرکتی گذاشته نشده پس ماهم آنها را نمی خوانیم ووقتی نمی خوانیم باعث می شود که از حرکت قبلی آنها به حرکت بعد از حروف ناخوانا پل بزنیم .

 در آموزش حروف ناخوانا ، کافی است تا در همان عبارت ها و یا کلماتی که خود قرآن آموزان در تمرین کلاسی آن را می خوانند و قطعا به صورت ناخود آگاه ، حروف ناخوانارا نمی خوانند از خود آنها سوال کنیم. مثلا در کلمه « وَ لَا الضَّالّین » تنها صدای این حروف شنیده شد :( لَ – ضا – لین) این در حالی است که سه حرف دیگر هم در نوشتار این کلمه بود که ما نخواندیم یعنی حروف :( ا  -  ال ) . چرا صدای این حروف ، شنیده نشد؟ بنابراین با بحث و بررسی به این نتیجه می رسیم که چنین حروفی ، حروف ناخوانا هستند. یعنی از جزئی به کلی میرسیم نه اینکه قاعده را به صورت کلی بگوییم و بعد بخواهیم آن را روی مثال ، پیاده کنیم .

اکنون به آموزش زیر توجه کنید:

مربی : در خواندن کلمات زیر به این نکته و قانون توجه کنید که: اگر حرفی ، حرکت نداشت آن را نباید بخوانید یعنی چهار حرف (و ا ل ی )  اگر حرکت نداشتند نباید خوانده شوند .

*اکنون ، کلمات زیر را بخوانید : (الف: وَالارض – رَبِّ اجعَل – بِالکافِرین- یَومَ الفَصل - )  

این حرف الف، که در اتصال بین دو کلمه قرار می گیرد و یک صاد کوچک روی آن قرار داده شده است همزه وصل نام دارد و تا زمانی که در اتصال بین کلمه قبل و بعدش قرار داشته باشد خوانده نمی شود .

*اکنون ، کلمات زیر را بخوانید : (الف و لام : وَالنهار – هُوَالسَّمیع – وَالشَّهادَه– وَالصّابِرین- بِالصّابِرین - )

چنانکه دیدید و شنیدید در این کلمه ها علاوه بر اینکه الف را نخواندیم ، حرف لام هم خوانده نشد و در خواندن عبارت ، از حرفی که قبل از الف و لام بود ، به سوی حرفی که بعد از لام قرار گرفته بود ، پل زده شد و این دو حرف ، یعنی الف و لام ، خوانده نشد .نشانه ما برای نخواندن لام این است که اگر لام ، هیچ حرکتی نداشت ، نباید آنرا بخوانیم .

*اکنون کلمات زیر را بخوانید : (الف : قالُوا – خَسِروا – قُوا -  )

در خواندن کلمات بالا هیچکدام از الف هایی که در آخر این کلمه ها بود ، خوانده نشد، این ها الف زینت هستند و می بینید که در قرآن ها هیچ حرکتی از حرکات سه گانه هم بر روی آن قرار داده نشده است و همین نشانه خوبی برای نخواندن آن ها است .البته در برخی قرآن ها بر روی الف زینت یک دایره تو خالی گذاشته می شود و این هم علامتی برای ناخوانا بودن این الف است .

*اکنون کلمات زیر را بخوانید : ( و – ی : حَیوه – صَلوه – صَلوتک – تردّی – تلظّی – بنیها – مولیکم – فتریه – علی - )

در خواندن کلمات بالا، چنانکه ملاحظه کردید و شنیدید شما فقط صدای  «آ » را شنیدید و حرف واو و حرف یاء که در زیر آن قرار داشت اصلا خوانده نشد .اینها فقط صندلی الف هستند و خودشان خوانده نمی شوند.

*اکنون کلمات زیر را بخوانید :( الف – واو – یاء : مؤمن – رؤیای- ماؤکم - تألمون – مأواه –یأتهم – بئس – خلائف – ذائقه – قرئ – یستهزئ -)

چنانکه ملاحظه کردید و شنیدید شما فقط صدای همزه را می شنوید و حروف واو و یاء و الف که پایه همزه هستند خوانده نمی شوند و فقط صندلی همزه هستند .

*اکنون کلمات زیر را بخوانید : ( واو – الف و یای مدی: «فی» : فی الصدور – «قالوا»: قالواالحمد –  «لا»: و لا النور – «اذا» : اذا الجبال – « ما» : ما الحیوه -)

این کلمات وقتی به تنهایی خوانده می شود به صدای کشیده ختم می شوند و در واقع الف – واو و یای مدی آنها خوانده می شود اما همین که در محل اتصال به همزه وصل قرار می گیرند دیگر صدای کشیده آنها به گوش نمی رسد و کوتاه می شود یعنی آن حروف ، ناخوانا می شوند .

*اکنون کلمات زیر را بخوانید : (ی و الف : هدًی – کتابًا – قرًی – سوءًا -)

این کلمات وقتی با صدای تنوین نصب خوانده می شوند حرف یاء و الف که پایه تنوین هستند خوانده نمی شوند .اما در کلماتی که پایه تنوین الف باشد ، در هنگام وقف برروی کلمه ، الف در آخر کلمه خوانده می شود .

*آیه زیر را بخوانید و به کلمه « أنَا » توجه کنید

إنّی أَنَا ربُک فَاعبُدنی

در خواندن کلمه «أنَا» حرف نون با صدای حرکت کوتاه فتحه خوانده می شود چون در اتصال با کلمه بعدی قرار می گیرد اما اگر بخواهید بر روی کلمه «أنَا» وقف کنید لازم است آنرا با صدای کشیده ی فتحه بخوانید .از این روست که حرف « ا » در این کلمه را گاهی ناخوانا می گوییم .نظیر این کلمه کلمات دیگری هم هستند که این شکل از حروف ناخوانا را دارند به نمونه های زیر توجه کنید

تَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا

در این آیه نیز کلمه «  » که در انتهای آیه قرار دارد در هنگام وقف بر آخر آیه با صدای فتحه کشیده خوانده می شود اما اگر در آخر آیه وقف نکنیم ، با صدای فتحه کوتاه خوانده می شود یعنی  حرف الف خوانده نمی شود

وَ أَكْوابٍ كانَتْ قَوارِيرَا - قَوارِيرَا مِنْ فِضَّة

در اینجا نیز کلمه « » چنانکه می بینید یکبار در انتهای آیه است و یکبار در متن آیه . لذا در اولی که در انتهای آیه است شما هنگام قرائت ، صدای فتحه کشیده را می شنوید اما در دومی که در متن آیه است شما هنگام قرائت ، صدای فتحه کوتاه را می شنوید یعنی در اولی ، الف خوانده می شود و در دومی الف خوانده نمی شود .

نمونه های دیگری مثل این را باز هم می توانید در قرآن ملاحظه کنید

تمام مواردی که در مثالها با آن برخورد کردیم در چهار حرف ( والی ) بود .

تمرین لازم :

برای تمرین ، قبل از اینکه آیه ای را بخوانید،  ابتدا کلماتی که در آنها حروف ناخوانا هست را پیدا کنید و یک مرتبه آن کلمات را بخوانید و بعد هم آنرا در متن آیه بخوانید و تا یک هفته هر روز همین تمرین را ادامه دهید .