گام دوم: مخارج حروف
در این مرحله، آموزش مخارج حروف که زمان طولانی تری را نسبت به سایر مباحث به خود اختصاص می دهد شروع می شود و تا زمانی که همه به مهارت لازم نرسیده اند نباید از این مرحله گذر کرد چون بسار مهم است که شکل ادای حروف از مخرجشان در حنجره و دهان قرآن آموز جابیفتد .

یکی از قوانین مهم و کاربردی در خواندن متن قرآن قوانین مربوط به مخارج حروف است که آموزش آن به صورت تئوری نمی تواند به اندازه آموزش عملی و اجرایی آن توسط مربی ، کارآمد و مفید باشد اما در حد امکان تلاش می شود تا نکات عملی و اجرایی آن نیز در قالب جملات ، بیان شود.

مخرج حروف چگونه ساخته می شود ؟

تشکیل حروف همیشه به واسطه خروج هوا از ریه ها به سمت بیرون صورت می گیرد به این شکل که در مسیر خروج هوا موانعی ایجاد می شود و راه خروج هوا را یا کاملا می بندد و یا مسیر را تنگ می کند یا مسیر هوا را منحرف می کند و اینگونه است که حروف مختلف در مواضع مختلف ، تشکیل میشود و صدای آنها به گوش می رسد به این ترتیب ابتدا باید مواضع تشکیل حروف را بشناسیم

مواضع تشکیل حروف :

موضع حلق – موضع جوف ( فضای دهان ) - موضع لسان ( زبان ) – موضع شفتین ( لبها ) – موضع خیشوم ( فضای بینی )

در هر یک از این مواضع تعدادی از حروف ساخته می شود .اکنون به آموزش زیر توجه کنید:

مربی : هوا را در یه های خود جمع کنید و سپس بدون اینکه صدایی تولید شود به آرامی هوا را به سمت بیرون هدایت کنید .کسیر خروج هوایی که در ریه ها جمع کرده اید از مسیر حلق شما است یعنی حس می کنید که هوا از لوله باریک حلق به سمت بیرون و داخل دهان حرکت می کند و بعد از میان لبهای شما به بیرون از دهان هدایت میشود .در این حالت که با وجود خروج هوا ، هیچ صدایی شنیده نمیشود ، علت عدم تشکیل حرف و صدا ، این است که شما هیچ مانعی در مسیر خروج هوا ایجاد نکردید اکنون می خواهیم در هر یک از مواضع ذکر شده موانع لازم را در مسیر هوا ایجاد کنیم تا صدای حروف ، ایجاد شود.

اما پیش از آن باید بدانیم که در هر موضع از مواضع پنجگانه که در بالا ذکر شد ، چه حروفی تولید می شود

موضع حلق : مخرج حروف حلقی است که عبارتند از : ( ء – ه – ع – ح – غ – خ )

موضع جوف : مخرج حروف مدی است که عبارتند است : ( آ – ای – او )

موضع لسان : مخرج حروف لهوی ( ق – ک ) – شجری ( ج – ش- ل ) – ضرسی ( ض ) – ذولقی ( ل – ن – ر ) – أسلی ( ص – س – ز ) – نطعی ( ط – د – ت ) – لثوی ( ظ – ث – ذ )  می باشد

موضع شفتین : مخرج حروف شَفَوی یا شَهَوی است که عبارتند از: ( ف – ب – م – و )

موضع خیشوم : مخرج حروف غنه دا ر هستند که عبارتند از ( ن ؛ در هنگام اظهار و اخفاء و ادغام – م ؛ در هنگام اظهار و ادغام و اقلاب )

موضع حلق

مربی : این موضع از راستای برجستگی جلوی گردن شروع می شود و تا قبل از زبان کوچک ادامه دارد *قسمت انتهایی فضای لوله ای شکل حلق ، اقصی الحلق نام دارد واز آنجایی که شما نمی توانید آن را ببینید محل آن را در موازات برجستگی جلوی گردن فرض کنید. این جا محل خروج دو حرف ( ء – ه ) است .همواره در یافتن محل یک حرف ، بهتر است آن حرف را به صورت ساکن بخوانید یعنی یک همزه قبل از آن بگذارید و آن حرف ساکن را به کمک آن همزه بخوانید . اکنون برای ( ء – ه ) همین کار را انجام دهید : أء – أ ه

در ساختن همزه باید مسیر خروج هوا را در همان محل انتهای حلق ببندید تا همزه تشکیل شود .

در ساختن ( ه ) باید مسیر هوا را در فضای لوله ای شکل حلق ، به صورت شیپوری بازتر کنید تا هوا با فشار بیشتری خارج شود و در صدای ( ه ) گرفتگی ایجاد نشود .

در هریک از این حروف ، یادتان باشد که هوا باید به سمت بیرون ، هدایت می شود و هرگز نباید هوا را فرو ببرید .

*قسمت وسط فضای لوله ای شکل حلق ، وسط الحلق نام دارد و حد فاصل بین زبان کوچک و برجستگی گردن ، همان فضای وسط الحلق است .این جا محل خروج دو حرف ( ع – ح ) است .

اکنون این دو حرف را نیز به صورت ساکن و با کمک یک همزه بخوانید : ( أ ح – أع )

در ساختن ( ح ) باید دیواره حلق را تنگ کنید و از دو طرف به هم نزدیک کنید ولی مسدود نکنید .همین تنگ کردن مسیر هوا و همزمان هل دادن و حرکت دادن هوا به سمت بیرون باعث ایجاد گرفتگی صدا می شود و صدای حرف ( ح ) را ایجاد می کند .دقیقا مثل زمانی که شما چیزی در گلویتان گیر کرده باشد و تلاش می کنید آن را خارج کنید و فشاری را به حلقتان وارد می کنید و در همین زمان صدایی را میشنوید که همان صدای مورد نظر ما است .

حرف ( ع ) هم دقیقا در همین مکان است اما در این مورد ، گرفتگی صدا ایجاد نمیشود چون در ساختن این حرف شما فقط دیواره بالایی حلق را به دیواره پایینی نزدیک میکنید و همزمان هوایی که به سمت بیرون در حرکت است را با مقداری انحراف ، حرکت می دهید یعنی به شکل گردش نیم دایره ای یک چرخ اتوموبیل بر روی زمین و وقتی هوا به این شکل حرکت داده شود شما نرمی خاصی را در تشکیل حرف عین و در صدای این حرف خواهید شنید .اجرای این حرف ، ممکن است بسیار سخت باشد لذا به تمرین ویژه ای نیاز دارد و همچنین به دقت و صبر بالا.

*قسمت ابتدای فضای لوله ای شکل حلق ، که پشت زبان کوچک است ، ادنی الحلق نام دارد و این جا ، محل خروج حرف ( غ – خ ) است .

اکنون این دو حرف را نیز به صورت ساکن و با یک همزه کمکی بخوانید : ( أغ – أخ )

در ساختن حرف (غ ) همانطور که هوا به سمت بیرون هدایت می شود هوا را پشت زبان کوچک نگه دارید و آن را به صورت درجا زدن در همان محل حرکت دهید به این صورت صدای ( غ )با ارتعاش صدا ایجاد میشود دقیقا مثل صدای قرقره کردن آب در گلو.

در تشکیل صدای ( خ ) نیز همین مراحل را باید پیش ببرید ولی فشار متمرکز بر نقطه پشت زبان کوچکتان باعث میشود که حرف ( خ ) صدای خشن و پر ارتعاش تری داشته باشد .

دقت کنید که در تشکیل این دو حرف، آنچه که مهم است این است که هوا از پشت زبان کوچک ، به داخل دهان وارد نشود بلکه در پشت زبان کوچک جمع شود و به صورت آرام آرام و فقط با ارتعاش ایجاد شده، به آرامی خارج شود .