بخش سوم:  تجوید
این دوره معمولا در دو یا سه سطح برگزار می شود و علتش هم این است که قواعد باید به آرامی و مرحله به مرحله آموزش داده شود.

در شروع این دوره باید قران آموزان، مورد آزمون قرار بگیرند تا از صحت و مهارت روانخوانی در آنها مطمئن شویم .

با توجه به این که آخرین مهارتی که در دوره روانخوانی کسب شد ، مهارت در وقف و ابتدا (قواعد مربوط به ابتدا کردن بعد از وقف) بود. لذا در دوره تجوید، کار آموزش را با وقف و ابتدا شروع می کنیم.

گام اول : وقف
چنانچه پیش از این گفته شد ، وقف یعنی قطع صوت به همراه تجدید نفس برای ادامه قرائت. و برای اینکه بدانیم در چه مواضعی باید اینکار ، صورت گیرد باید با رموز سجاوندی وقف آشنا شویم.

رموز سجاوندی وقف:

 رموز سجاوندی وقف، علامتهایی است که با دیدن آنها، واجب است وقف شود، یا جایز است وقف شود یا نباید وقف شود.در همین حین است که قاعده ابتدا کردن به همزه وصل هم آموزش داده می شود.

این رموز عبارتند از :

م: با دیدن این علامت بر روی یک کلمه واجب است بر روی آن کلمه ، وقف صورت گیرد.به طور مثال در آیه : « تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجات..» در این آیه بر روی کلمه « بَعْضٍ » علامت وقف (م ) گذاشته شده است لذا باید بر روی این کلمه وقف کنیم.

ج : با دیدن این علامت بر روی یک کلمه ، جایز است که بر روی آن وقف شود به این معنی که وقف کردن و نکردن ، مساوی است .به طور مثال در آیه : « مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجات » که بر روی کلمه « دَرَجاتٍ » علامت (ج ) گذاشته شده است لذا بر روی این کلمه می توانیم وقف کنیم یا نکنیم و هر دو وجه آن مساوی است

صلی : با دیدن این علامت بر روی یک کلمه ، بهتر است وصل صورت گیرد اما وقف کردن هم جایز است و اشکالی ندارد. و پس از وقف می توان از ادامه همان کلمه ، قرائت را از سر گرفت .به طور مثال در آیه : .« مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجات..» که بر روی کلمه «الله » علامت (صلی ) گذاشته شده است لذا می توانیم بر روی این کلمه وقف کنیم اما بهتر است وصل کنیم .

*علامت (ز) هم همین معنی را دارد.

قلی : با دیدن این علامت بر روی یک کلمه بهتر است وقف ، صورت گیرد اما وصل کردن هم جایز است و اشکالی ندارد و پس از وقف کردن، می توان از ادامه همان کلمه ، قرائت را از سر گرفت به طور مثال در آیه : « ٍ وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس » که بر روی کلمه « القُدُس » علامت ( قلی ) گذاشته شده است لذا می توانیم آنرا به کلمه بعدی وصل کنیم اما بهتر است وقف کنیم .

لا : با دیدن این علامت بر روی یک کلمه ، نباید بر روی آن کلمه ، وقف کنیم اما اگر هم به خاطر کمبود نفس ، وقف کردیم باید در ادامه قرائت ، از کلماتی قبل تر شروع به قرائت کنیم .به طور مثال در آیه : « إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتابِ وَ يَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَلِيلًا أُولئِكَ ما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّار» که بر روی کلمه « قلیلا » علامت ( لا ) گذاشته شده است لذا نباید بر روی این کلمه وقف کنیم اما اگر هم به جهت کمبود نفس ، وقف کردیم ، باید از کلمات قبل از آن دوباره قرائت را از سر بگیریم.

ص: این علامت را خیلی به ندرت در قرآن می بینیم و به وقف مرخص معروف است .این علامت در جایی است که به خاطر طولانی شدن کلام ، می توان وقف کرد اما در عین حال چون با جملات بعدی ارتباطی برقرار هست لذا باید در ابتدا کردن به کلمه بعد از آن ، دقت داشته باشیم که اگر جمله مفیدی بود ، از کلمه بعدی قرائت را از سر بگیریم وگرنه باید از کلماتی قبل تر ، قرائت را از سر بگیريم.

وقف معانقه : اين وقف را با علامت سه نقطه نشان می دهند که بر روی یک کلمه ، سه نقطه گذاشته می شود و بر روی یک کلمه در نزدیکی همان کلمه نیز سه نقطه قرار می گیرد و به این معنی است که باید بر روی یکی از این دو موضع ، وقف صورت گیرد.یعنی بر روی هر دو موضع ، نمی توانیم وقف کنیم .بنابراین یا اصلا نباید بر هیچ یک از دو موضع وقف کنیم یا اینکه بر یکی از آن دو موضع ، وقف می کنیم .

*آموزش این رموز سجاوندی می تواند در یک جلسه باشد اما آنچه مهم است توجه به این علامات و انتخاب درست در لحظه قرائت ، برای وقف کردن یا نکردن است.

در ادامه آنچه مهم است آموزش چگونه وقف کردن است که تحت عنوان انواع وقف ، آموزش داده می شود.

انواع وقف:

این مبحث ، در دوره روخوانی و روانخوانی آموزش داده شد. و نیازی به آموزش مجدد آن نیست لذا برای یادآوری به مبحث وقف در همان بخش ، رجوع کنید .

مباحث مرتبط با وقف:

در ارتباط با مبحث وقف دو مبحث دیگر وجود دارد : یکی علامت سکت و نحوه انجام سکت و دیگری نحوه ابتدا به همزه وصل .

*سَکت : سکت یعنی قطع صوت، بدون تجدید نفس و ادامه دادن قرائت .

تفاوت وقف با سَکت در همین تجدید نفس است که در وقف ، تجدید نفس داریم اما در سکت ، تجدید نفس نداریم .علامت ( س ) را وقتی بر روی کلمه ای می بینیم به معنی انجام سکت است.

*نحوه ابتدا به همزه وصل :علت اینکه این مبحث را در تکمیل مباحث وقف آورده ایم این است که مرحله بعد از وقف کردن ، ابتدا کردن است و گاهی این ابتدا کردن ، از روی کلمه ای آغاز می شود که با همزه وصل شروع می شود لذا باید بدانیم که آن همزه وصل را با چه حرکتی و بر اساس چه قانون و قاعده ای باید بخوانیم .به طور مثال در آیه : «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيم» که پس از وقف در انتهای آیه قبل که وقف سنت بوده است حالا در ادامه قرائت و شروع این آیه ، با همزه وصل مواجه می شویم حالا باید بدانیم که این همزه وصل را با چه حرکتی بخوانیم .

*اکنون به آموزش زیر توجه کنید:

مربی : اگر در شروع قرائتتان با همزه وصل مواجه شدید ، کلمه ای که با آن ، مواجه هستید از یکی از سه حالت زیر خارج نیست ؛ 1- اگر آن کلمه که می خواهید قرائت را از آن شروع کنید با الف و لام شروع شده بود ، همزه وصل آن ، در هنگام ابتدا به قرائت ، با حرکت فتحه باید خوانده شود .مثلا در آیه : « التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِين» که در این آیه مثلا اگر به جهت کمبود نفس ، بر روی هریک از کلمات « الراکعون » - « الساجدون »- « بالمعروف» وقف کردید ، برای ابتدا به قرائت ، باید از کلمه قبل تر آن شروع به قرائت کنید که در خواندن کلمه قبل تر آن ، که الف و لام دارد ، باید همزه آن را با حرکت فتحه بخوانید .مثلا بخوانید : اَلراکعون – اَلآمرون بالمعروف-

2-اگر کلمه ای که می خواهید قرائت را از آن شروع کنید ، اسم باشد باید همزه وصل آن را با حرکت کسره بخوانید مثلا در آیه

3-اگر کلمه ای که می خواهید قرآئت را از آن شروع کنید ، فعل باشد و همزه وصل داشته باشد باید آن را با حرکتی مناسب با حرکت ماقبل آخر آن کلمه بخوانید به این معنی که اگر حرکت ما قبل آخر آن فعل ، کسره یا فتحه بود در این صورت همزه وصل ، حرکت کسره می گیرد و کلمه مورد نظر را با حرکت کسره شروع می کنید و اگر حرکت ماقبل آخر آن فعل ضمه بود در این صورت همزه وصل را با حرکت ضمه می خوانیم .به مثال های زیر دقت کنید:

 *«اهدنا الصراط المستقیم » :کلمه « اهدنا» فعلی است که با همزه وصل شروع شده است و در هنگام قرائت آن ، به حرکت ماقبل آخر آن نگاه می کنیم یعنی حرکتی که روی حرف دال است ، ملاحظه می کنید که حرکت کسره است بنابراین کلمه « اهدنا » را با حرکت کسره شروع می کنیم یعنی می خوانیم: « إِهدنا الصراط المستقیم»

*« استغفر لهم او لا تستغفر لهم ..» : در کلمه « استغفر » که با همزه وصل شروع می شود و حرکت ماقبل آخر آن یعنی حرکتی که روی حرف « ف » قرار گرفته است کسره است لذا همزه وصل را باید با حرکت کسره بخوانیم بنابراین کلمه « استغفر» اینگونه خوانده می شود « إِستغفر»