گام دهم : وقف کردن
مبحث وقف از مباحث مهمی است که به چند جلسه آموزش و تمرین نیاز دارد و مبحث وقف ، بخش هایی دارد که باید از هم تفکیک شود و مجموع آنها در پاسخگویی به چند سوال خلاصه می شود :

*چرا باید وقف کرد ؟ (در پاسخ به این سوال ، بررسی مساله کمبود نفس و ارتباط جملات با همدیگر و قطع ارتباط آنها از همدیگر و نیز مساله وقف در آخر آیات که سنت پیامبر است توضیح داده می شود و البته در صورتی که این سوال در میان قرآن آموزان به بحث گذاشته شود و همه در پاسخگویی به آن فعال باشند سبب درک بهتری از مبحث وقف می شود و کار آموزش از شکل مربی محوری خارج می شود و مباحثه ی قرآن آموزان در مبحث ، باعث درک نکات جدیدتری نیز می شود.)

*کجا باید وقف کرد ؟ ( در پاسخ به این سوال، رموز سجاوندی و علامتهای وقف ، بدون اینکه نام آنها بیان شود ،  معرفی می شوند و در این قسمت فقط کافی است که قرآن آموز  بداند در همه علامتها می تواند وقف کند به جز علامت (لا) که اجازه وقف ندارد ولی اگر به جهت کمبود نفس ، وقف کرد باید از کلمه قبل تر برگردد و بخواند. پس لازم نیست روی برتری وقف و برتری وصل و جایز بودن وقف صحبتی بشود بلکه در همین اندازه که قرآن آموزان بدانند که در هر نقطه ای که علامتی از علائم وقف را دیدند به جز علامت (لا)  می توانند وقف کنند کافی است و توضیح بیشتر و کاملتر در مورد اسم علائم و برتری وصل و وقف به سطح تجوید واگذار میشود .)

*چگونه باید وقف کرد ؟ ( در پاسخ به این سوال، وقفهای اسکان و بدون تغییر وابدال باید توضیح داده شود ولی در دوره روخوانی از ذکر این توضیحات خودداری می شود و توضیح کامل آن ، به دوره تجوید موکول میشود .

البته در ضمن اینکه قرآن آموزان تلاوت های تمرینی کلاسی را ارائه می دهند اشکالات وقف کردن آنها تذکر داده می شود تا به صورت موردی و کلمه ای ( بدون ذکر قاعده ) با نحوه صحیحِ وقف کردن، آشنا شوند. به این ترتیب ، قرآن آموزان از طریق تذکراتی که در مثالها داده میشود ، به مرور، به یک نتیجه نهایی و کلی در نحوه وقف کردن می رسند و این باعث می شود که مهارت عملیاتی خوبی در اجرای قاعده وقف، کسب کنند. )

*اکنون به آموزش زیر توجه کنید :

مربی: همانطور که می دانید آیات قرآن از جهت کوتاهی و بلندی ، مختلف هستند .در خواندن آیات کوتاه با کمبود نفس مواجه نمیشوید اما وقتی یک آیه دو خطی یا بیشتر را قرار است بخوانید ، نفس شما در میانه راه قطع میشود.برای اینکه قرائت صحیحی داشته باشید نباید این اتفاق بیفتد و برای دوری از این اتفاق ، قوانین وقف را یاد می گیرید .

* پیش از هر مطلبی این را بدانید که وقف یعنی قطع نفس و دوباره نفس گرفتن و خواندن .بنابراین حتی اگر علامت های وقف را هم در آیه ای ندیدید ، ملاک شما برای وقف کردن این است که نفس شما تا چه کلمه ای امتداد خواهد داشت و هر جا که کمبود نفس پیدا می کنید وقف کنید حتی اگر علامت وقف را هم ندیدید.یکی از محل هایی که همواره موضع وقف واقع می شوند ، آخر آیات است که به حسب سنت ، در انتهای آیات ، وقف می کنیم حتی اگر دچار کمبود نفس هم نشویم.

*علاوه بر این دو موضع که ذکر شد ، علامت هایی هم برای وقف کردن تعیین شده است که با دیدن آنها می تونید وقف کنید و بعد با تجدید نفس ، دوباره از ادامه عبارت ، شروع به خواندن کنید. آن علامت ها عبارتند از : ( ج – صلی  - قلی-ص  – م ) از بین این پنج علامت ، هرگاه علامت ( م) را دیدید ، اختیار با شما نیست بلکه لازم است که حتما وقف کنید.البته علامت وقف لازم ، میم بدون دنباله است .

*علامتی هم داریم که دستور آن ، عدم وقف است و آن علامت ( لا ) است . هر گاه این علامت را بر روی کلمه ای دیدید یعنی اینکه بر روی آن کلمه نباید وقف کنید و حداقل در یک کلمه بعد از آن اجازه وقف کردن دارید .اما اگر نفس شما یاری نکرد و با کمبود نفس مواجه شدید و مجبور شدید بر روی کلمه ای که علامت ( لا ) بر روی آن قرار دارد، وقف کنید ، آنگاه حتما باید در شروع قرائت مجدد، از کلمه یا کلماتی قبل تر از آن علامت ، خواندن را از سر بگیرید.

* اما مطلب مهمتر از همه اینها این است که وقتی وقف می کنیم ، کلمه ای که علامت وقف روی آن قرار دارد چگونه باید خوانده شود .

* بعضی کلمات هستند که هنگامی که بر روی آنها وقف می کنیم هیچ تغییری نمی کنند و آنها عبارتند از کلماتی که به حروف مدی ختم می شوند .مثل : قالوا – ربّنا – مَماتی -

*کلماتی که به حرکات ( َ  ِ  ُ  ) و  ( ٌ  ٍ ) ختم می شوند ، در هنگام وقف کردن بر روی آنها ، حرکت آنها تبدیل به ساکن می شود مثل :

العالمین َ که در هنگام وقف ، این کلمه خوانده می شود : العالمین

کلمه الرّحیمِ که در هنگام وقف خوانده می شود : الرحیم

کلمه نستعینُ که در هنگام وقف خوانده می شود : نستعین

کلمه سواءٌ که در هنگام وقف کردن خونده می شود :سواء

کلمه قولٍ که در هنگام وقف خوانده می شود : قول

*کلماتی که به ( ً ) ختم می شوند در هنگام وقف کردن بر روی آنها ، حرکت آنها تبدیل به الف مدی میشود مثل :

کلمه ماءً که در هنگام وقف خوانده می شود : ماءا

کلمه کتابًا که در هنگام وقف خوانده میشود : کتابا

نکته : توجه داشته باشید که مهم نیست که در نوشتار کلمه ای که به تنوین (  ً  ) ختم میشود حرف الف نوشته شده باشد یا نه .(چنانچه در مثال بالا هر دو شکل آن را می بینید)  بلکه در هر حال ، تنوین ( ً ) در هنگام وقف تبدیل به الف مدی می شود .

*کلماتی که به ( تای گرد ) ختم میشوند ، در هنگام وقف کردن بر روی آنها ، علاوه بر تغییری که در حرکت آنها ایجاد میشود ، این تای گرد هم تبدیل به ( هاء ) می شود .مثل :

کلمه غشاوةٌ که در هنگام وقف خوانده می شود : غشاوه

کلمه فَترَةٍ که در هنگام وقف خوانده می شود : فَترَه

کلمه فجرةُ که در هنگام وقف خوانده می شود : فَجَرَه

کلمه علقةِ که در هنگام وقف خوانده می شود » عَلَقَه

*کلماتی که به تای گرد ختم میشوند و حرکت (  ً ) نیز دارند در هنگام وقف، تای گرد آنها تبدیل به ( هاء ) میشود و حرکت ( ً ) تبدیل به ساکن میشود .مثل :

کلمه رحمةً که در هنگام وقف خوانده می شود : رَحمَه

تمرین لازم : در تمرین روزانه ابتدا باید محل های وقف شناسایی شود و روی کلمه مورد نظر وقف کردن تمرین شود و سپس در خواندن متن آیه این وقف کردن ها تمرین شود.تا مدت دو یا سه هفته باید تمرین بر روی وقف کردن انجام شود .