گام دوم

مشتقات

درس اول :اسم فاعل

اسم فاعل در عربی دارای دو نوع ساختار است یک نوع آن بر وزن«فاعل» است مثل: «کاتب:نویسنده – ضارب:زننده – قادر:توانا –رازق:روزی دهنده- سائل :درخواست کننده…..» و نوع دیگر آن به این شکل است که در آغازش میم مضموم می آید و حرف ماقبل آخر آن نیز مکسور می باشد مانند:« مُتَتابِع:پیروی کننده- مُنْذِر:بیم دهنده- مُبَشِّر:بشارت دهنده- مُنْزِل :نازل کننده–مُفْسِد:فساد کننده – مُظْلِم:ظلم کننده ….» البته مزیت مشتقات در ترجمه این است که آن ها را با این که اسم هستند اما می توان آن ها را به صورت فعلی هم ترجمه کرد .

نکته:در ترجمه ی اسم فاعل عربی به شکل فارسی باید ساختار صفت فاعلی فارسی مورد استفاده قرار گیرد که این ساختار در فارسی عبارت است از:بن مضارع+ پسوند«نده» و یا بن مضارع+«الف» و بن مضارع +«ان»

نکته:اسم فاعل ممکن است به صورت مفرد،مثنی ویا جمع باشد و نیز مذکر یا مؤنث باشد.شش صورت آن را در قالب یک مثال ملاحظه نمایید:

سابِقُ (مفرد مذکر)– سابِقُان (مثنای مذکر)– سابِقُون(جمع مذکر)

سابِقَة(مفرد مؤنث)– سابِقتان(مثنای مؤنث)- سابِقات(جمع مؤنث)

مُسْتَغْفِر(مفردمذکر)– مُسْتَغْفِران(مثنای مذکر)– مُسْتَغْفِرون(جمع مذکر)

مُسْتَغْفِرَة(مفرد مؤنث)–  مُسْتَغْفِرتان(مثنای مؤنث)-  مُسْتَغْفِرات(جمع مؤنث)

در آیه 17 آل عمران و35 احزاب نمونه های بیشتری را در یک آیه می توانید ببینید.

نمونه های قرآنی زیر را مورد دقت قراردهید:

1- وَ إِنْ كُنْتُمْ عَلى‏ سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا كاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ (283 بقره)

و اگر در سفر بوديد و نويسنده‏اى نيافتيد، وثيقه‏هاى دريافت شده (جايگزين سند و گواه) است

توضیح :کلمه (كاتِب) از ماده ی (کتب) است

2- وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (283 بقره)

و شهادت را كتمان نكنيد، و هر كه آن را كتمان كند قلب او گنهكار است

توضیح: کلمه (آثِمٌ) از ماده ی (أثم ) است

3- فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّي(77 انعام)

پس چون ماه را شكافنده افق ديد گفت: اين پروردگار من است

توضیح:کلمه (بازِغ) از ماده ی(بزغ) می باشد.

4- قالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّين(77 انعام)

گفت: حقّا كه اگر پروردگارم مرا هدايت نكند حتما از گروه گمراهان خواهم بود.

توضیح:کلمه (ضَّالِّين) جمع کلمه ی (ضَّالِّ) است و از ماده (ضلل) میباشد

5-فَما لَنا مِنْ شافِعِين(100 شعراء)

پس (امروز) براى ما هيچ شفاعت‏كننده‏اى نيست.

توضیح:کلمه (شافِعِين) جمع (شافِع) می باشد و از ماده ی (شفع) است

6- وَ تُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيه(37 احزاب)

و تو در دل خود پنهان مى‏داشتی آنچه را كه خداوند آشكار سازنده آن بود

توضیح:کلمه(مُبْدِي) از ماده ی (بدو) می باشد

7-وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيم(115 انعام)

و سخن پروردگارت از نظر راستى و عدل كامل شد، هرگز سخنان او را تبديل كننده‏اى نخواهد بود، و اوست كه شنوا و داناست

توضیح: کلمه (مُبَدِّلَ) از ماده ی (بدل) است

8- وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ كانُوا مُسْتَبْصِرِين(38 عنکبوت)

شيطان اعمال قبيح آنان را در نظرشان زيبا جلوه‏گر ساخت و آنها را از راه حق بازداشت با اينكه جماعتى بصير و آگاه بودند

توضیح: کلمه(مُسْتَبْصِرِين) جمع کلمه (مُسْتَبْصِر) و از ماده ی (بصر) می باشد.

تمرین : اکنون شما می توانید با ترجمه ی جملات قرآنی زیر ترجمه ی این کلمات را تمرین کنید.(کلمات هر آیه را از هم تفکیک نمایید و با توجه به معنایی که در جدول کلمات جدید به شما ارائه شده است ترجمه ی کاملی را از این آیات بنویسید.)

*16 ذاریات:« آخِذِينَ ما آتاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُحْسِنِين»

*5 سبأ:« وَ الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ »

*164 اعراف:« لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِيدا»

*42 قمر:« فَأَخَذْناهُمْ أَخْذَ عَزِيزٍ مُقْتَدِر»

*113 انعام:« وَ لِتَصْغى‏ إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ لِيَرْضَوْهُ وَ لِيَقْتَرِفُوا ما هُمْ مُقْتَرِفُون»

*52 مائده:« فَيُصْبِحُوا عَلى‏ ما أَسَرُّوا في‏ أَنْفُسِهِمْ نادِمينَ »

تمرین هفتگی:روزانه در یک صفحه از قزآن کلماتی را که آموزش دیده اید بیابید و سعی کنید همان جمله ای که کلمه ی مورد نظر در آن بوده است را ترجمه کنید .

قابل توجه جوانان ولایتی علاقه مند به فضای مجازی .

انقدر دیر و کم به یاد صاحبمان افتاده ایم که ….

حجاب زن ها و دخترانمان دیگر حجاب نیست …

شهرها و ممالک اسلامی مان در حال ویرانی است…..

غیرت مردانمان رو به زوال است…..

درس هشتم

ظــروف

« قبل –بعد-تحت-فوق-أمام-وراء –خلف – اذ-اذا- حیث- لدی-عند-أین-أنی….»

*« قبل –بعد-تحت-فوق-أمام–خلف-وراء » مجموعه ی جهات هستند به معنای «قبل(پیش از) –بعد(پس از)-زیر-بالا-جلو-عقب- پشت» می باشند

نمونه های قرآنی:

1- وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِه(159 نساء)

و هيچ يك از اهل كتاب نيست مگر آنكه بى‏ترديد پيش از مرگش به او ايمان مى‏آورد

2- فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها(164 بقره)

و با آن زمين را پس از مرگش زنده نموده..

3- لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِم(66 مائده)

به يقين از بالاى سرشان و از زير پاهايشان روزى مى‏خوردند

4- بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسانُ لِيَفْجُرَ أَمامَه(5 قیامه)

بلكه مى‏خواهد انسان كه در پيشروى او(جلوی او) مشغول فسق و فجور شود

5- نَبَذَ فَرِيقٌ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ كِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ كَأَنَّهُمْ لا يَعْلَمُون(101 بقره)

گروهى از آنها كه كتاب به آنان داده شده بود كتاب خدا را پشت سر افكندند گويى كه نمى‏دانند 6- وَ كانَ وَراءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبا(79 کهف)

و در پيش راه آنها پادشاهى بود كه كشتيها را بغصب ميگرفت

نکته: کلمه ی «وراء» به هر دو معنای «پیش و پس » به کار می رود یعنی گاهی با «أمام» و گاهی با «خلف» هم معنی است

7- لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّه(11رعد)

براى انسان مراقب‏هايى از پيش‏رو و پشت سر اوست كه همواره او را به دستور خدا حفظ مى‏كنند.

8- فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا(59 مریم)

سپس در پى آنها جانشينانى آمدند كه نماز را ضايع كردند و از شهوت‏هاى (نفس) پيروى كردند، پس به زودى (سزا و كيفر) گمراهى خود را خواهند ديد.

نکته : کلمه ی «خلف» گاهی اصلا ظرف نیست و لذا معنای «پشت » را نمی دهد که نمونه ی آن را در آیه ی بالا ملاحظه می نمایید

*« إِذِ و إِذا» به معنای «هنگامی که»

1- وَ إِذِ اسْتَسْقى‏ مُوسى‏ لِقَوْمِه(60 بقره)

هنگامى كه موسى براى قوم خود آب طلبيد

2- وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُون(11 بقره)

هنگامى كه به آنها گفته شود در روى زمين فساد نكنيد مى‏گويند ما فقط اصلاح كننده‏ايم

نکته: در ترجمه ی این دو کلمه همواره در شروع جمله کلمه ی «به یاد آورید» را باید بیاوریم چون یک فعل در تقدیر کلام بوده است

*« حَيْثُ » به معنای «جایی که » ترجمه می شود

1- وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَه(144 بقره)

هر جا باشيد، روى خود را به سوى مسجد الحرام كنيد

*«لَدَيْ- عِنْدَ » به معنای «نزد» می باشد

1- وَ ما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَم(44 آل عمران)

آن گاه كه آنها قلم‏هاى خود را مى‏افكندند كه كداميك از آنان مريم را كفالت كند، در نزد آنها نبودى.

2- ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُم(54 بقره)

اين عمل در نزد خالقتان براى شما بهتر است

*« أنی » به معنای «هر وقت» است

1- فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُم(223 بقره)

و هر وقت كه خواستيد به كشتزار خود درآييد

*« أین » به معنای «هر کجا»

1- أینَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعا(148 بقره)

هر جا باشيد خداوند همه شما را حاضر خواهد كرد

تمرین : اکنون شما می توانید با ترجمه ی جملات قرآنی زیر ترجمه ی این کلمات را تمرین کنید.(کلمات هر آیه را از هم تفکیک نمایید و با توجه به معنایی که در جدول کلمات جدید به شما ارائه شده است ترجمه ی کاملی را از این آیات بنویسید.)

79 بقره:« ثُمَّ يَقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ اللَّه »

25 یوسف:« وَ أَلْفَيا سَيِّدَها لَدَى الْباب »

35 بقره:« وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما »

50 بقره: «وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْر»

105 مائده:« لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُم »

57 انفال:« فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُم »

27 انسان :« وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقِيلا »

6 طه:« لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى »

26 ابراهیم:« شَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرار »

223 بقره:« نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُم»

تمرین هفتگی:روزانه در یک صفحه از قرآن کلماتی را که آموزش دیده اید بیابید و سعی کنید همان جمله ای که کلمه ی مورد نظر در آن بوده است را ترجمه کنید .

درس هفتــم

قواعد:ادات استفهام- ادات شرط

ادات استفهام

«أ- هل- من- ما-کیف- متی- أیان- أین- أی- أنی» که برخی از این ها بین استفهام و شرط مشترک هستند

*« أ – هل » این دو حرف هردو به معنای «آیا » هستند

1-قالُوا أَ نُؤْمِنُ كَما آمَنَ السُّفَهاء..(13 بقره)

مى‏گويند: آيا ما هم مانند سفيهان ايمان آوريم؟

2-إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُون(6 بقره)

بى‏ترديد كسانى كه كفر ورزيدند بر آنها يكسان است چه بيمشان دهى يا بيمشان ندهى ايمان نخواهند آورد.

نکته: در صورتی که قبل از همزه ی استفهام ، کلمه « سَواءٌ» آمده باشد در این صورت، همزه ، معنای «آیا» نمی دهد.

3- هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِكَة(210 بقره)

آيا جز اين را انتظار دارند كه (فرمان) خداوند در ميان سايبان‏هايى از ابر سفيد بر آنها بيايد و فرشتگان (عذاب) در رسند

*«من-ما» به معنای «چه کسی(کیست) – چه چیزی(چیست) » می باشدالبته ممکن است «ما» به معنی «چه کسی » نیز بیاید

1- قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض..(31 یونس)

بگو: چه کسی شما را از آسمان و زمين روزى مى‏بخشد؟

2- وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ قالُوا وَ مَا الرَّحْمن(60 فرقان)

هنگامى كه به آنها گفته شود براى خداوند رحمان كه سراسر وجود شما غرق رحمت او است سجده كنيد آنها از روى كبر و غرور، و يا از سر استهزاء مى‏گويند: رحمان چيست؟

*« كَيْفَ » به معنای «چگونه» می باشد

1- كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُم(28 بقره)

چگونه به خداوند كفر مى‏ورزيد در حالى كه شما مرده بوديد پس شما را زنده كرد

*« مَتى‏ »« أَيَّانَ»  به معنای «کی-چه وقت» می باشد

1- حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى‏ نَصْرُ اللَّه(210 بقره)

تا جايى كه فرستاده خدا و كسانى كه با او ايمان آورده بودند مى‏گفتند: نصرت و يارى خدا كى مى‏رسد؟

2- يَسْئَلُونَ أَيَّانَ يَوْمُ الدِّين (12 ذاریات)

پيوسته سؤال مى‏كنند روز جزا چه وقت است

*«أَيُّ» به معنای «کدام» می باشد و البته در غیر حالت استفهام معنای دیگری دارد

1- ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصى‏ لِما لَبِثُوا أَمَدا(12 کهف)

سپس آنها را برانگيختيم و بيدار نموديم، تا ببينيم كدام گروه از آنان مدت خواب خود را بهتر حساب كرده‏اند

*« أَنَّى» به معنای « چگونه » می باشد و البته در غیر حالت استفهام، معنای دیگری دارد

1- قالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْه(247 بقره)

گفتند: چگونه او را بر ما فرمانروايى است در حالى كه ما به فرمانروايى از او سزاوارتريم

*« أَيْنَ» به معنای «کجا» می باشد و البته در غیرحالت استفهام ،معنای دیگری دارد

1- ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُون(22 انعام)

سپس به كسانى كه شرك ورزيده‏اند مى‏گوييم: كجايند آن شريكان شما كه (آنها را شريكان ما) مى‏پنداشتيد؟

ادات شرط

« إن – لو- متی –أیان –من- مهما-أما….» که تنها برخی از این ادات با ادات استفهام اشتراک دارند

*« إن – لو» به معنای «اگر» می باشند

1- وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحا(128 نساء)

و اگر زنى از سركشى يا اعراض شوى خود بترسد، بر آن دو گناهى نيست كه به نوعى در ميان خودشان صلح و آشتى نمايند، و صلح بهتر است

2- فَلَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعِين(149 انعام)

خداوند اگر بخواهد، همه شما را هدايت خواهد كرد.

نکته :تفاوت شرط در « إن » و«لو»این است که در «لو» شرطی مطرح می شود که هیچ گاه محقق نمی شود

*« أیان - متی»

در حالت شرطی در قرآن به کار نرفته اندو همه ی نمونه های قرآنی آنها از ادات استفهام است

*« مَهْما » به معنای «هر گاه»

1- وَ قالُوا مَهْما تَأْتِنا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِتَسْحَرَنا بِها فَما نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ(132 اعراف)

گفتند هر گاه آيتى براى ما بياورى كه بخواهى ما را با آن سحر كنى، ما به تو ايمان نخواهيم آورد

نکته: در قرآن همین یک مورد از این واژه را داریم

*« من » به معنای «کسی که » ترجمه می شود ولی مفهوم شرط  را با خود دارد.

1- فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْه(173 بقره)

ولى كسى كه (اگر کسی) مجبور شود از آنها بخورد گناهى بر او نيست، به شرط اينكه ستمگر و متجاوز نباشد

*« أما» هم شرط است و هم تفصیل

1- فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ(26 بقره)

اما كسانى كه ايمان آورده‏اند مى‏دانند كه آن مطلب حقى است از سوى پروردگارشان

تمرین  : اکنون شما می توانید با ترجمه ی جملات قرآنی زیر ترجمه ی این کلمات را تمرین کنید.(کلمات هر آیه را از هم تفکیک نمایید و با توجه به معنایی که در جدول کلمات جدید به شما ارائه شده است ترجمه ی کاملی را از این آیات بنویسید.)

*128 نساء:« وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحا »

*91 آل عمران:« فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِمْ مِلْ‏ءُ الْأَرْضِ ذَهَباً وَ لَوِ افْتَدى‏ بِه »

*107 آل عمران:« وَ أَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَتِ اللَّهِ هُمْ فِيها خالِدُون »

*15 إسراء:« مَنِ اهْتَدى‏ فَإِنَّما يَهْتَدِي لِنَفْسِه »

تمرین هفتگی:روزانه در یک صفحه از قرآن کلماتی را که آموزش دیده اید بیابید و سعی کنید همان جمله ای که کلمه ی مورد نظر در آن بوده است را ترجمه کنید .