گام دوم

مشتقات

درس اول :اسم فاعل

اسم فاعل در عربی دارای دو نوع ساختار است یک نوع آن بر وزن«فاعل» است مثل: «کاتب:نویسنده – ضارب:زننده – قادر:توانا –رازق:روزی دهنده- سائل :درخواست کننده…..» و نوع دیگر آن به این شکل است که در آغازش میم مضموم می آید و حرف ماقبل آخر آن نیز مکسور می باشد مانند:« مُتَتابِع:پیروی کننده- مُنْذِر:بیم دهنده- مُبَشِّر:بشارت دهنده- مُنْزِل :نازل کننده–مُفْسِد:فساد کننده – مُظْلِم:ظلم کننده ….» البته مزیت مشتقات در ترجمه این است که آن ها را با این که اسم هستند اما می توان آن ها را به صورت فعلی هم ترجمه کرد .

نکته:در ترجمه ی اسم فاعل عربی به شکل فارسی باید ساختار صفت فاعلی فارسی مورد استفاده قرار گیرد که این ساختار در فارسی عبارت است از:بن مضارع+ پسوند«نده» و یا بن مضارع+«الف» و بن مضارع +«ان»

نکته:اسم فاعل ممکن است به صورت مفرد،مثنی ویا جمع باشد و نیز مذکر یا مؤنث باشد.شش صورت آن را در قالب یک مثال ملاحظه نمایید:

سابِقُ (مفرد مذکر)– سابِقُان (مثنای مذکر)– سابِقُون(جمع مذکر)

سابِقَة(مفرد مؤنث)– سابِقتان(مثنای مؤنث)- سابِقات(جمع مؤنث)

مُسْتَغْفِر(مفردمذکر)– مُسْتَغْفِران(مثنای مذکر)– مُسْتَغْفِرون(جمع مذکر)

مُسْتَغْفِرَة(مفرد مؤنث)–  مُسْتَغْفِرتان(مثنای مؤنث)-  مُسْتَغْفِرات(جمع مؤنث)

در آیه 17 آل عمران و35 احزاب نمونه های بیشتری را در یک آیه می توانید ببینید.

نمونه های قرآنی زیر را مورد دقت قراردهید:

1- وَ إِنْ كُنْتُمْ عَلى‏ سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا كاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ (283 بقره)

و اگر در سفر بوديد و نويسنده‏اى نيافتيد، وثيقه‏هاى دريافت شده (جايگزين سند و گواه) است

توضیح :کلمه (كاتِب) از ماده ی (کتب) است

2- وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (283 بقره)

و شهادت را كتمان نكنيد، و هر كه آن را كتمان كند قلب او گنهكار است

توضیح: کلمه (آثِمٌ) از ماده ی (أثم ) است

3- فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّي(77 انعام)

پس چون ماه را شكافنده افق ديد گفت: اين پروردگار من است

توضیح:کلمه (بازِغ) از ماده ی(بزغ) می باشد.

4- قالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّين(77 انعام)

گفت: حقّا كه اگر پروردگارم مرا هدايت نكند حتما از گروه گمراهان خواهم بود.

توضیح:کلمه (ضَّالِّين) جمع کلمه ی (ضَّالِّ) است و از ماده (ضلل) میباشد

5-فَما لَنا مِنْ شافِعِين(100 شعراء)

پس (امروز) براى ما هيچ شفاعت‏كننده‏اى نيست.

توضیح:کلمه (شافِعِين) جمع (شافِع) می باشد و از ماده ی (شفع) است

6- وَ تُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيه(37 احزاب)

و تو در دل خود پنهان مى‏داشتی آنچه را كه خداوند آشكار سازنده آن بود

توضیح:کلمه(مُبْدِي) از ماده ی (بدو) می باشد

7-وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيم(115 انعام)

و سخن پروردگارت از نظر راستى و عدل كامل شد، هرگز سخنان او را تبديل كننده‏اى نخواهد بود، و اوست كه شنوا و داناست

توضیح: کلمه (مُبَدِّلَ) از ماده ی (بدل) است

8- وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ كانُوا مُسْتَبْصِرِين(38 عنکبوت)

شيطان اعمال قبيح آنان را در نظرشان زيبا جلوه‏گر ساخت و آنها را از راه حق بازداشت با اينكه جماعتى بصير و آگاه بودند

توضیح: کلمه(مُسْتَبْصِرِين) جمع کلمه (مُسْتَبْصِر) و از ماده ی (بصر) می باشد.

تمرین : اکنون شما می توانید با ترجمه ی جملات قرآنی زیر ترجمه ی این کلمات را تمرین کنید.(کلمات هر آیه را از هم تفکیک نمایید و با توجه به معنایی که در جدول کلمات جدید به شما ارائه شده است ترجمه ی کاملی را از این آیات بنویسید.)

*16 ذاریات:« آخِذِينَ ما آتاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُحْسِنِين»

*5 سبأ:« وَ الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ »

*164 اعراف:« لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِيدا»

*42 قمر:« فَأَخَذْناهُمْ أَخْذَ عَزِيزٍ مُقْتَدِر»

*113 انعام:« وَ لِتَصْغى‏ إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ لِيَرْضَوْهُ وَ لِيَقْتَرِفُوا ما هُمْ مُقْتَرِفُون»

*52 مائده:« فَيُصْبِحُوا عَلى‏ ما أَسَرُّوا في‏ أَنْفُسِهِمْ نادِمينَ »

تمرین هفتگی:روزانه در یک صفحه از قزآن کلماتی را که آموزش دیده اید بیابید و سعی کنید همان جمله ای که کلمه ی مورد نظر در آن بوده است را ترجمه کنید .