گام سوم: افعال - درس اول : فعل ماضی

ارسال شده در 18 مرداد 1394 توسط جانان در درس اول آموزش مفاهیم

گام سوم

افعال

فعل کلمه ای است که بر انجام کار یا روی دادن حالتی در یکی از زمان های گذشته،حال و آینده دلالت دارد واگر در کلمه ای معنای انجام کار وجود داشت ولی زمان نداشت آن کلمه ،دیگر اسم نیست بلکه مصدر است .ما به راحتی می توانیم مصدر را به فعل تبدیل کنیم .تنها کافی است آن را زمان دارکنیم.در فارسی این کار به این صورت حاصل می شود که نون مصدر را برمی داریم و شکل فعل ماضی یا مضارع را ایجاد می کنیم به طور مثال در مورد مصدر «زدن»: این مصدر یک بن ماضی دارد و یک بن مضارع.بن ماضی آن با حذف نون مصدری به دست می آید و از طریق این بن ماضی انواع فعل های ماضی ساخته می شود .(ماضی ساده:زدم-ماضی نقلی:زده ام-ماضی استمراری:می زدم-ماضی بعید:زده بودم) بن مضارع آن از طریق فعل امرهمین ماده بدست می آید یعنی «زدن » را اگر به صئرت دستوری بیان کنیم می شود«بزن» و با حذف حرف «باء» کلمه «زن » میم ماند که همان بن مضارع است و بواسطه ی همین بن مضارع می توانیم انواع فعل مضارع را سازیم.( مضارع اخباری:می زنم-مضارع التزامی:بزنم…) و نیز با اضافه کردن حرف «ب» بر سر بن مضارع ،فعل امر هم ساخته می شود و البته لازم به ذکر است که همگی این فعل ها در شش صیغه صرف می شوند.

علت اینکه در مورد ساختار فعل ها در فارسی سخن گفتیم این است که ما به این ساختارها در ترجمه ی انواع فعل های عربی نیازمندیم چون در عربی هم همه ی انواع این فعل ها را داریم و اگر با انواع فعل در فارسی آشنا نباشیم نمی توانیم ترجمه ی دقیق و درستی از افعال عربی داشته باشیم .تنها تفاوت فعل های عربی با فارسی در تعداد صیغه ها است که در فارسی شش صیغه داریم و در عربی 14 صیغه داریم.دراین 14 صیغه ؛6 صیغه مربوط به افرادی است که در مورد آن ها صحبت می کنیم یعنی غایب هستند.6 صیغه نیز مربوط به افرادی است که خطاب به آن ها صحبت می کنیم یعنی مخاطب هستند و دو صیغه هم مریوط به خودمان است یعنی متکلم . اکنون سعی ما براین است که بر اساس آیات قرآنی شما را با انواع ساختارها و زمان ها ی مختلف فعلی آشنا کنیم .

درس اول

فعل ماضی

نمونه ای از صرف یک فعل ماضی در 14 صیغه:

ماده ی «ضرب» به معنای «زدن» بن ماضی«زد»

غایب: ضَرَبَ ضَرَبَا ضَرَبوا ضَرَبَتْ ضَرَبَتا ضَرَبْنَ (زد- زدند – زدند – زد – زدند - زدند)

مخاطب: ضَرَبْتَ ضَرَبْتما ضَرَبْتم ضَرَبْتِ ضَرَبْتما ضَرَبْتن (زدی- زدید- زدید- زدی- زدی- زدید)

متکلم: ضَرَبْتُ ضَرَبْنا(زدم- زدیم)

هر ماده ی فعلی دیگری را هم در نظر بگیرید به همین صورت در زمان ماضی(گذشته) صرف می شود

بنابراین در شناسایی فعل ماضی کافی است ضمایر مربوط به فعل ماضی که در بالا با رنگ قرمز نشان داده شده است را بشناسید .

نکته: البته برخی ماده های فعلی به جهت تغییراتی که در آن ها انجام می شود شکل ظاهری متفاوتی دارند ولی راه تشخیصشان همان ضمایر فاعلی است که در صرف فعل به کار می رود.افعالی مثل:

«قال- جاء- هَدى-سَعى…..»

تمرین:اکنون شما ماده «ذهب» به معنای «رفتن » و بن ماضی«رفت» را مانند نمونه ی بالا صرف کنید و ترجمه کنید

*نمونه های قرآنی زیر انواع فعل ماضی را به همراه ترجمه ی مناسب به شما معرفی می نماید:

1-ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ (75 نحل)

خداوند مثلى زد برده مملوكى را كه توانايى بر هيچ چيزى ندارد……

توضیح:«ضَرَبَ» فعل ماضی ساده است مربوط به « مفرد مذکرغایب» به معنی « زد »

2- وَ ضَرَبْنا لَكُمُ الْأَمْثال (45 ابراهیم)

و مثال‏ها براى شما زديم

توضیح:« ضَرَبْنا » فعل ماضی ساده است مربوط به «متکلم مع الغیر» به معنای «زدیم»

3- انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثال(48 إسراء)

بنگر كه چگونه براى تو مثل‏ها زدند

توضیح: « ضَرَبُوا» فعل ماضی ساده است مربوط به « جمع مذکرغایب» به معنای «زدند»

4- فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِن(31 یوسف)

پس چون (زن عزيز) سخنان مكرآميز آنها را شنيد سراغ آنها فرستاد.

توضیح:دو فعل « سَمِعَتْ » و « أَرْسَلَتْ » ماضی ساده هستند مربوط به « مفرد مؤنث غایب» به معنای « شنيد » از مصدر «شنیدن» و« فرستاد » از مصدر «فرستادن»

5- فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُن(6 طلاق)

و اگر براى شما بچه را شير دادند اجرت آنها را بپردازيد

توضیح: « أَرْضَعْنَ » فعل ماضی ساده است مربوط به « جمع مؤنث غایب» به معنای « شير دادند » از مصدر «شیر دادن»

6- الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِينا(3 مائده)

امروز دين شما را برايتان كامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را براى شما به عنوان آيينى (استوار و پايدار) پذيرفتم

توضیح: هر سه فعلی که در آیه مشخص شده است ماضی ساده هستند و مربوط به«متکلم وحده» .

7- إِنَّكُمْ رَضِيتُمْ بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ(83 توبه)

شما براى نخستين بار به کناره گیری از میدان جنگ راضى شديد(پذیرفتید).

توضیح: « رَضِيتُمْ » فعل ماضی ساده است مربوط به « جمع مذکرمخاطب» به معنای « پذیرفتید » از مصدر «پذیرفتن»

8- وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى (17 انفال)

و نينداختى تو آن گاه که مشت خاك را انداختى و ليكن خدا انداخت

توضیح: « ما رَمَيْتَ » ماضی ساده منفی است و « رَمَيْتَ » ماضی ساده است و هردو مربوط به«مفرد مذکرمخاطب» هستند .

9- قالَ ما خَطْبُكُنَّ إِذْ راوَدْتُنَّ يُوسُفَ عَنْ نَفْسِه(51 یوسف)

گفت چه بود حالتان هنگامى كه كامجو شديد بفريب يوسف از نفسش.

توضیح: « راوَدْتُنَّ » فعل ماضی ساده است مربوط به « جمع مؤنث مخاطب»

10- فَأَكَلا مِنْها(121 طه)

پس خوردند از آن.

توضیح: « أَكَلا » فعل ماضی ساده است مربوط به « مثنی مذکرغایب»

تا این جا تلاش شد تا بیشتر صیغه ها در قالب عبارات قرآنی به شما معرفی شود .نکته ی قابل ذکر این است که معنای ماضی ساده را شما در ساختار:« لَمْ +فعل مضارع » نیز می توانید ملاحظه کنید البته ماضی ساده ی منفی .

11-فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا..(24 بقره)

اگر شما اين كار را انجام نداديد.

توضیح:« لَمْ تَفْعَلُوا » فعل مضارع است ولی در معنای ماضی ساده ی منفی .

تمرین :اکنون شما در صفحه ای از قرآن، فعل های ماضی را که نمونه های آن را در آیات بالا شناختید ،بیابید و ترجمه کنید

نکته :انواع دیگر فعل ماضی ساختار مشخصی دارند :

ماضی نقلی: قَدْ +فعل ماضی

*تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَت (134 بقره)

آنها امتى بودند كه اكنون درگذشته‏اند

ماضی نقلی (منفی): لَمَّا +فعل مضارع

*أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصَّابِرِين (142 آل عمران)

آيا چنين پنداشتيد كه شما وارد بهشت خواهيد شد، در حالى كه خداوند مجاهدان از شما و صابران را هنوز مشخّص نساخته است

ماضی بعید:کان+قد+فعل ماضی