بخش اول : آموزش روخوانی و روانخوانی
 

اکنون با عبور از مراحل مقدماتی و ذکر آسیب ها می توانیم وارد آموزش قرآن بشویم که در طی جلسات متعدد صورت می گیرد .

خدا قرآن را بر پیامبرش نازل کرد تا همه بتوانند آن را بخوانند و از آن بهره بگیرند بنابراین محال است که کسی نتواند قرآن خواندن را یاد بگیرد. اولین قدم در عمل به قرآن، این است که یاد بگیریم آن را از رو بخوانیم .قرآن، تنها کتابی است که حتی اگر آن را نفهمیم، خواندنش، فایده دارد. یعنی همین که از روی آن می خوانیم زمینه را برای فهم و عمل به آن فراهم می کنیم .پس نگوییم که : آنچه مهم است ، عمل به قرآن است و خواندن و یا حفظ کردن آن، بدون عمل، فایده ندارد. اولین فایده قرآن، در همین خواندنِ آن است. تا در پله اول، قدم نگذاشته ایم، چطور می توانیم به پله بعدی برویم .پله اول در مسیر قرآن، همین روخوانی صحیح قرآن است .

قرآن به زبان عربی است و باید آنرا باهمان زبان عربی صحیح یاد گرفت پس نگویید که فارسی خوانی کافی است ،اینطور نیست ؛ اگر میخواهیم حق کلام را ادا کنیم باید با قواعد زبان عربی آن را یاد بگیریم و بخوانیم.و بساری از اشکالات روخوانی و روانخوانی هم با همین لحن عربی ، برطرف می شود.

 این قوانین، یک مجموعه قوانین تجویدی هستند که برای راحت تر شدن کار قرآن آموز و برای اینکه یکدفعه با حجمی وسیع از قواعد روبرو نشود، در سه مرحله کلی : روخوانی – روانخوانی و تجوید سطح 1 و 2 تقسیم بندی شده است و البته ممکن است بنا به سلیقه ، تقسیم بندی متفاوتی هم داشته باشد اما در مجموع، همه آنها قواعد تجویدی هستند که به شرح زیر در طرح درس قرار می گیرند :

مراحل و جلسات درسی روخوانی و روانخوانی :

1-لحن عربی حرکات کوتاه و کشیده

2-عدم کشش در حرکات کوتاه و کوتاه نشدن حرکات کشیده

3-نحوه خواندن حروف ساکن

4- حروف ناخوانا و اتصالات یک کلمه، به کلمه ساکن یا تشدید دار در کلمه بعد(همزه وصل)

5- تنوین

6- تشدید

7-وقف و انواع آن

8-مد

9- لام در لفظ جلاله الله

10- اشباع ضمیر ه

11- حروف مقطعه

مراحل و جلسات درسی تجوید سطح 1

1-ارزشیابی در روخوانی و روانخوانی

2-خواندن الف در هشت حرف

3-مخارج حروف

4-وقف و ابتدا

5-مد و انواع آن

6-احکام نون ساکنه (ادغام و اخفاء و اقلاب و اظهار)

7-احکام میم ساکنه

8-غنه

طرح درس تجوید سطح 2

1-ارزشیابی از تجوید سطح 1

2-مرتل خوانی

3-صفات حروف

4-احکام حروف

5-تفخیم و ترقیق

 

طول دوره :
تعیین طول دوره آموزشی در هر یک از رشته های آموزشی قرآنی در ایجاد انگیزه بیشتر یادگیری، بسیار مؤثر است .چراکه افق پیش روی قرآن آموز برایش تبیین می شود و می داند که انتهای مسیرش کجاست و چه مراحلی را طی خواهد کرد.درعین حال نباید انتظار داشته باشیم که در طول مدت کوتاهی به نتیجه برسیم چون همانطور که گفتیم ما باید به دنبال مهارت آموزی باشیم نه یادگیری یک سری قواعد تئوری .و لازمه این امر، صبوری در این راه به همراه تمرین مستمر است .

یک دوره آموزشی روخوانی و روانخوانی در بازه زمانی 2 ماه تا 4 ماه به پایان می رسد و لی این مشروط به تمرین روزانه و مستمر می باشد و به معنی عدم نیاز به دوره مستمر قرآن در پایان این مدت نیست .

گروه های سنی مورد آموزش :
آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن را می توانیم از زمانی که یک شخص با حروف الفبا آشنا می شود آغاز کنیم بنابراین مساله سن و سواد مطرح نیست .به این معنی که ملاک ، آموزش حروف الفبا است و اگر یک کودک زیر 7 سال هم بتواند با حروف الفبا و حرکات آشنا شود و آنها را یاد بگیرد می توان روخوانی قرآن را به او آموزش داد .همانطور که یک فرد بیسواد، حتی در سنین بالا اگر بخواهد قرآن خواندن را یاد بگیرد یکی از راه های آموزش او این است که حروف الفبا و حرکات را به او یاد دهیم . فلش کارت هایی که روی هر یک از آنها حروف الفبا نوشته شده و در کنار آن کلمه ی پرتکرار قرآنی که همان حرف در آن به کار رفته است نوشته شده است را مورد استفاده قرار دهیم  و به این ترتیب با حوصله و گذاشتن وقت و زمان کافی و مناسب، به صورت همزمان ، حروف و کلمات قرآنی را آموزش دهیم .در مورد این گرئه هم باید لحن عربی را ملاک کار آموزش قرار دهیم .البته از راههای دیگری نیز میتوان استفاده کرد که با به کار گیری خلاقیت های بیشتر، قابل طراحی می باشد .

 در آموزش روخوانی و روانخوانی، بین دو گروه کودک و بزرگسال باید تفکیک قائل شویم .

در آموزش به کودکان نوع کار متفاوت خواهد بود چون باید جذابیتهای بیشتری برای آنان فراهم شود و از شیوه های بازی و سرگرمی برای آموزش استفاده شود که در بخش های بعدی به آن اشاره خواهد شد و نیز از همه مهمتر این است که باید جوایزی برای پیشرفت قرآن آموزان در نظر گرفته شود و در یک فضای رقابتی سالم به یادگیری قرآن مشغول شوند .

مراحل و جلسات آموزش روخوانی و روانخوانی
 

گام اول: تعیین سطح
در مراحل آموزش، پیش از هر کاری باید سطح قرآن آموزان تعیین شود به این صورت که صفحه ای از قرآن که تا به حال با آن مواجهه نداشته اند را در اختیار آنها بگذاریم و بخواهیم تا بخوانند و این قرائت  باید از روی متن  کتاب قرآن باشد نه از متن کتابهای آموزشی .چون یکی از آسیبهای روخوانی و روانخوانی قرآن این است که تمرین قرآن آموزان از روی کتابهای آموزشی صورت می گیرد حال آنکه تنها کتاب آموزشی ما برای قرآن آموز باید خود قرآن باشد و از روز اول با قرآن روبرو باشد و با صفحات و خطوط آن آشنا شود.

با انجام این آزمون تعیین سطح، قرآن آموزان به چند دسته تقسیم بندی می شوند :

1-گروهی که قرآن را روان و با لحن عربی می خوانند ولی همه قواعد تجویدی را اجرا نمی کنند .

این افراد، در صورتی که هیچ دوره آموزشی را نگذرانده باشند بهتر است در یک دوره کوتاه مدت با قواعد روخوانی هم آشنا شوند تا صحت خواندن آنها با توان علمی نیز همراه باشد. اما اگر دوره آموزشی گذرانده اند می توانند در سطح تجوید، آموزش ببینند.

2-گروهی که قرآن را روان و با لحن فارسی می خوانند .

این افراد باید در دوره روخوانی و روانخوانی آموزش ببینند و از همان آغاز آموزش، با لحن عربی آشنا شوند و مهمترین امر در مورد این گروه این است که در طول یک دوره یک ماهه به صورت مستمر و مرتب نوار ترتیل گوش کنند و با سبکی کاملا تقلیدی از نوار ترتیل، قرآن را تلاوت کنند .

3-گروهی که قرآن را بریده بریده و با تپق می خوانند و در اتصال کلمات و عبارات به همدیگر اشکال دارند ولی خود کلمات را درست می خوانند .

این افراد باید در دوره روخوانی و روانخوانی شرکت کنند ودر شروع آموزش، تا مدت یک یا دو هفته فقط کلماتی را به صورت چند تایی و با یک نفس به صورت متصل بخوانند (خارج از متن قرآن ) و سپس در هفته سوم، وارد متن قرآن شوند و همین تمرین را برروی کلمات متصل قرآن انجام دهند .

4-گروهی که حتی در خواندن کلمات دچار مشکل هستند.

این افراد را با استفاده از شیوه ضرب خوانی روی کلمات ، به مهارت کلمه خوانی می رسانیم و بعد به ترتیب، تمرین های گروه 3 و سپس تمرین های گروه 2 و سپس تمرین های گروه 1 را برای آنها در دستور کار آموزشی قرار می دهیم .

نکات مهم :

* در تمام گروه ها باید لحن عربی، پایه کار باشد تا کم کم و به مرور زمان به این لحن عادت کنند. پیامبر بزرگوار فرمودند قرآن را بالحن عربی فرا گیرید .در آموزش قرآن از همان ابتدا باید به لحن عرب تکیه کرد همانطور که کودکان، لحن و لهجه‌های ترکی، یزدی و شمالی را از همان کودکی فرا می‌گیرند، مشکلی ندارند که لحن عربی را فرا گیرند پس می‌توان نتیجه گرفت از همان ابتدا می‌توان لحن عرب را آموزش داد.

* نکته مهم در این مرحله این است که به همه این امیدواری داده شود که در صورت انجام تمرینات مناسب پس از گذشت سه الی چهار ماه به توانایی روانخوانی خواهند رسید اما هر گروه، به آموزش هایی جداگانه نیاز دارند ..

گام دوم : آموزش تمرین دیداری و نگاه به حرکات
نکته مهم در امر آموزش، این است که اگر مطلبی را همه بلد هستند و میدانند ، دیگر لازم نیست در مورد آن، توضیحی اضافه داده شود و ذهن قرآن آموز از اصل مطلب دور شود .مثلا در آموزش حرکات سه گانه ی فتحه و کسره و ضمه ، عموم افراد ، این سه حرکت را می شناسند و صدای آن را به خوبی در فارسی می شناسند بنابراین لازم نیست خود حرکات ، آموزش داده شود .اکنون به آموزش زیر توجه کنید :

مربی : شما می دانید که در زبان عربی از همان حروف الفبای فارسی استفاده می شود با این مزیت که در زبان فارسی روی حروف ، حرکت گذاری نشده است اما در زبان عربی روی حروف، حرکت گذاری هم دارد پس قاعدتا کار ما برای خواندن قرآن، باید راحت تر باشد پس چطور است که خوب نمی خوانیم ؟

(منتظر پاسخ های متفاوت از قرآن آموزان باشید تا خودشان آسیب را به چالش بکشند و بشناسند .)

مربی :جمع بندی : حروف که همان حروف فارسی است ، حرکات هم که همان حرکات است و روی حروف هم حرکت گذاری شده است پس اشکال در این است که مهارت لازم در تطبیق این حروف و حرکات را نداریم تا بتوانیم آنها را سَرِهم کنیم. این مهارت، با نگاه دقیق به دست می آید .چشم شما باید به حرکات دوخته شود و حرکات را دنبال کنید چون حروف، درشت تر هستند و در افق و زاویه دید شما قرا می گیرند اما حرکت، چون ریز است از نگاه شما دور می شود .تا مدتی تمرین شما باید همین باشد که به حرکات نگاه کنید و بخوانید .

نکته : به هیچ وجه همه کلمات را بخش خوانی نکنید بلکه تنها در کلماتی که دچار اشکال می شوید بخش خوانی کنید و در همین موارد هم در مراتب بعدی، همان کلمه را از بخش خوانی خارج کنید مثلا در کلمه  : سَنَکتُبُ می گویید : سَ  نَک تُ بُ – همین را در مرتبه بعدی می گویید : سَنَک  تُبُ  

نکته : حرف بدون حرکت و حرکت بدون حرف قابلیت خوانده شدن را ندارد شما باید این هردو را با هم داشته باشید .

تمرین لازم : تمرینی که در این مرحله می تواند برا ی شما مفید باشد این است که در یک صفحه قرآن به صورت متصل ، فقط حرکات را بخوانید .این امر باعث می شود که دقت شما برای دیدن حرکات ، بالا برود .به طور مثال وقتی در سوره حمد با آیه « الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ -  الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » مواجه می شوید فقط بخوانید :«  َ  ساکن  َ  ساکن ُ  ِ آ  ِ  َ  ای َ » یعنی شما فقط صدای حرکات را می خوانید نه حروف را .

تا دو یا سه جلسه باید روی همین مورد تمرین داشته باشیم یعنی حدود یک هفته تا ده روز همه این تمرین را ادامه دهند.

ادامه دارد…………