درس سوم

نایب فاعل

در صورتی که فعل جمله مجهول باشد همان نشانه هایی که در مورد فاعل گفتیم در مورد نایب فاعل صدق می کند چون فعل مجهول فاعل ندارد بلکه ضمیر متصل به آن و یا اسم مرفوع بعد از آن، نایب فاعل محسوب می شود و در ترجمه عمل فعل مجهول به نایب فاعل نسبت داده می شود .

نمونه هایی از فعل مجهول و نایب فاعل و ترجمه ی آن را درآیات زیر می بینید:

1-وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَت(4 انفطار)

و در آن هنگام كه قبرها زير و رو شود

توضیح:«بُعْثِرَت» فعل مجهول است در صیغه ی مفرد مذکر غایب که نایب فاعل آن (هی ) است که در فعل مستتر است.

2-وَ قُضِيَالْأَمْرُ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُالْأُمُور(210 بقره)

و كارتمام شود؟! و همه كارها به سوى خدا بازگردانده مى‏شود.

توضیح:هر دو فعل دراین آیه مجهول هستند واسم مرفوع بعد از آن ها نایب فاعل می باشد.

3-وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُون(56 یونس)

و به سوى او بازگردانده مى‏شويد.

توضیح:فعل «تُرْجَعُون» مجهول است در صیغه ی جمع مذکر مخاطب و ضمیری که متصل به فعل است نایب فاعل می باشد

نکته: برای تشکیل فعل مجهول ،باید ساختار ظاهری فعل معلوم تغییر داده شود به این صورت که در افعال ماضی حرف ماقبل آخر را مکسور می شود و تمام حروفی که پیش از آن است، مضموم می شود و در فعل مضارع، حرف ماقبل آخرمفتوح می شود و حرف مضارعه نیز مضموم می شود .

بنابراین آن چه که می تواند نشانه ی ظاهری فعل مجهول باشد مخصوصا در ماضی مجهول، این است که فعل مورد نظر با حرکت ضمه شروع شود البته برخی فعل های ماضی مجهول هستند که به جهت تغییراتی که در آنها ایجاد می شود با «او» و «ای» شروع می شود مثل: «اوتی» که معلوم آن«آتی» است  و«قیل» که معلوم آن «قال » است .

تمرین: در آیات زیر فعل و فاعل  نایب فاعل را بیابید و ترجمه ی صحیح آن را به  صورت ی جمله کامل بنویسید

1- وَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدا(116 بقره)

2- وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهيمَ خَليلاً (125 نساء)

3- أَتى‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ (1 نحل)

4- فَتَوَلَّى فِرْعَوْنُ فَجَمَعَ كَيْدَهُ ثُمَّ أَتى(60 طه)

5- وَ دَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيانِ قالَ أَحَدُهُما إِنِّي أَراني‏ أَعْصِرُ خَمْراً وَ قالَ الْآخَرُ إِنِّي أَراني‏ أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسي‏ خُبْزاً تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ(36 یوسف)

6- قالُوا إِنْ يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ فَأَسَرَّها يُوسُفُ في‏ نَفْسِهِ وَ لَمْ يُبْدِها لَهُم(77 یوسف)

7-وَ جي‏ءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّكْرى(23 فجر)

8-وَ لَمَّا جاءَتْ رُسُلُنا لُوطاً سي‏ءَ بِهِمْ (77 هود)

9-وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّه(10 عنکبوت)

10-فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى(11 طه)

11-وَ سيقَ الَّذينَ كَفَرُوا إِلى‏ جَهَنَّمَ زُمَرا(71 زمر)