گام چهارم
انواع جمله(1)
در زبان عربی نیز مثل فارسی دو نوع جمله داریم ؛جمله ی فعلیه و اسمیه که اجزای اصلی هر یک از این ها با هم متفاوت است .
جمله فعلیه: تشکیل می شود از؛(فعل لازم + فاعل) – ( فعل متعدی +فاعل + مفعول) البته این ها اجزای اصلی جمله هستند یعنی جمله با آن ها کامل است ولی اجزای دیگری هم ممکن است در جمله ی فعلیه باشد که معنا را دقیق تر و کامل تر می کند مثل ؛حال –تمییز-مضاف و مضاف الیه- مفعول مطلق-مفعول له…
بنابراین برای اینکه بتوانیم یک آیه ی طولانی را به درستی ترجمه کنیم ابتدا باید جمله های متعدد آن را از هم تفکیک کنیم و اولین قدم در این راه، تشخیص فعل و فاعل مربوط به آن وسپس سایر اجزاء آن جمله می باشد.د رترجمه ی یک جمله ی فعلیه همواره باید مثل ساختار جملات فارسی عمل کنیم یعنی اول فاعل و مفعول و سایر اجزای جمله را بیاوریم و در انتها فعل را بیان کنیم .در ترجمه ی فاعل باید ترجمه به نحوی صورت گیرد که انجام عمل فعل به فاعل نسبت داده شود.
اکنون هر یک از این اجزاء و نحوه ی تشخیص و ترجمه ی آن ها را بیان می کنیم.
درس اول
فاعل(1)
فاعل جمله آن عضوی از جمله است که انجام عمل فعل به او نسبت داده می شود و در پاسخ از سؤال (چه کسی) و (چه چیزی) می آید .مثلا وقتی فعل «رفت» را می بینیم از خود سوال می کنیم؛چه کسی رفت؟ و هر اسمی که در پاسخ به این سوال داده شد فاعل کلام محسوب می شود .نشانه ی ظاهری فاعل در جمله، حرکت ضمه است که در مواردی به شکل«ان» و«ون» می باشد. البته این نشانه برای مواردی است که فاعل به صورت ضمیر نباشد و یا اسم های موصول مثل «الذی و.. » نباشد.پس اگر فاعل همان ضمیری باشد که در صرف فعل با فعل همراه است (رجوع کنید به درس مربوط به افعال)،دیگر به دنبال یک اسم مرفوع در جمله نباید باشیم.بنابراین اولین مرحله در شناسایی فاعل این است که فعل جمله را تشخیص دهیم و بعد یکی از دو مرحله ی بالا که ذکر شد را برای تشخیص فاعل به کار گیریم. به جایگاه و شکل فاعل در آیات زیر دقت کنید:
* در آیات زیر فاعل به صورت ضمیر متصل در صرف فعل می باشد.
1-يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَ قالُوا لِإِخْوانِهِمْ إِذا ضَرَبُوا فِي الْأَرْضِ أَوْ كانُوا غُزًّى لَوْ كانُوا عِنْدَنا ما ماتُوا وَ ما قُتِلُوا لِيَجْعَلَ اللَّهُ ذلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
اى كسانى كه ايمان آوردید، همانند كسانى نباشيد كه كفر ورزيدند و درباره برادرانشان، هنگامى كه آنها مسافرت كردند و يا رزمنده بودند گفتند: اگر در نزد ما مانده بودند نمىمردند و كشته نمىشدند! (بگذاريد) تا خداوند اين (عقيده و گفتار) را حسرتى در دلهاى آنان قرار دهد. و خداست كه زنده مىكند و مىميراند، و خدا به آنچه مىكنيد بيناست.
توضیح :در هر یک از فعل های مشخص شده ضمیری که در صرف فعل با فعل همراه است فاعل محسوب می شود حتی در مورد دو فعل « يُحْيِي » و« يُمِيتُ » نیز ضمیری که در آنها مستتر است فاعل کلام است.
2- تُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِساب(27 آل عمران)
شب را در روز داخل مىكنى و روز را در شب و موجود زنده را از مرده خارج مىسازى و مرده را از زنده، و به هر كس اراده كنى بدون حساب روزى مىبخشى.
توضیح: فاعل تمام فعل های مشخص شده در آیه بالا ضمیر مستتر (انت) می باشد.
3- أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَ هُوَ سَرِيعُ الْحِساب(41 رعد)
آيا نديدند كه ما پيوسته از اطراف (و جوانب) زمين كم مىكنيم (جامعهها، تمدنها و دانشمندان تدريجا از ميان مىروند) و خداوند حكومت مىكند و هيچكس را ياراى جلوگيرى يا رد احكام او نيست، و او سريع الحساب است
توضیح : در این آیه به جز فعل اول که ضمیرفاعلی در آن بارز است درسایر افعال،ضمیر فاعلی در درون فعل مستتراست .در « نَأْتِي » و«نَنْقُصُ» ضمیر (نحن) و در « يَحْكُمُ » ضمیر (هو).
درس دوم
فاعل(2)
گاهی اوقات فاعل به صورت اسم ظاهر است که دراین صورت علاوه براین که با طرح سؤال «چه کسی »و «چه چیزی» درباره ی انجام عمل فعل می توانیم فاعل را تشخیص دهیم با یک نشانه ی ظاهری هم می توانیم فاعل را بشناسیم و آن نشانه ،حرکت ضمه بر روی اسمی که بعد از فعل قرار گرفته است می باشد . گاهی این حرکت به صورت «ان» و«ون» در مشتقات و«و» در اسماء خمسه دیده می شود .البته برخی اسم ها نیزهستند که نمی توانند حرکت ظاهری بپذیرند و به عبارتی اعراب آنها محلی و یا تقدیری است مثل اسم های موصول و یا اسم هایی که الف مقصوره دارند که در این صورت تنها راه درتشخیص فاعل همان سؤال چه کسی و چه چیزی از انجام عمل فعل می باشد.
*نمونه هایی از آیاتی که فاعل در آن ها اسم ظاهر است:
1- وَ قَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلِلَّهِ الْمَكْرُ جَمِيعاً يَعْلَمُ ما تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ وَ سَيَعْلَمُ الْكُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَى الدَّار(42 رعد)
كسانى كه پيش از آنها طرحها و نقشهها كشيدند ولى تمام طرحها و نقشهها از آن خداست از كار هر كس آگاه است و كفار به زودى مىدانند سرانجام (نيك و بد) در سراى ديگر از آن كيست
توضیح:دو فعلی که در آیه مشخص شده اند فاعلشان به صورت اسم ظاهر آمده است لذا فعل آن ها به صورت صیغه ی مفرد آمده است .پس می توانیم به این حکم کلی برسیم که اگر فاعل ، به صورت اسم ظاهر و جمع باشد ،فعل حتما باید به صورت مفرد باشد.
همچنین در پاسخ به این سؤال که (چه کسانی مکر کردند؟) کلمه ی « الَّذِينَ » می آید پس فاعل کلام می باشد و در پاسخ به این سؤال که (چه کسانی به زودی می دانند؟) کلمه ی « الْكُفَّارُ » می آید پس فاعل کلام می باشد.
2- خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَة(7 بقره)
خدا بر دلها و گوشهايشان مهر نهاده و بر چشمهاشان پرده افكنده شده
توضیح:در پاسخ به این سؤال که (چه کسی مهرنهاد؟) کلمه ی «الله» می آید پس فاعل کلام می باشد.
3- يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ(11 نساء)
خداوند شما را درباره ميراث اولادتان توصيه مىكند كه براى هر پسر به اندازه سهم دو دختر باشد
توضیح:در پاسخ به این سؤال که (چه کسی توصیه می کند؟) کلمه ی «الله» می آید پس فاعل کلام می باشد.
4- حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّي تُبْتُ الْآن(18 نساء)
تا وقتى كه مرگ بر يكى از آنها حاضر گرديد ، مىگويد الان توبه كردم.
توضیح:در پاسخ به این سؤال که (چه کسی حاضر گردید؟) کلمه ی « الْمَوْتُ » می آید پس فاعل کلام می باشد.
5-وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْل(54 بقره)
هنگامى كه موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، حقّا كه شما به خاطر پرستش گوساله به خودتان ستم كرديد
6-وَ لَمَّا دَخَلُوا مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ ما كانَ يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْء(68 یوسف)
7- وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُون (32 توبه)
در حالى كه خداوند نمىخواهد جز آنكه نور خود را كامل نمايد هر چند كافران خوش ندارند.
آخرین نظرات