گام سیزدهم : اشباع هاء ضمیر
یکی از حروف الفبا حرف « ه » است و بحث ما در اینجا بر روی حرف « ه » در آخر کلمه است .اما قانون اشباع ضمیر فقط مربوط است به « هاء ضمیر » یعنی حرف « ه » که در ریشه و اصل کلمه محسوب نشود بلکه از کلمه اصلی جدا باشد .مثلا حرف « ه » در کلمه « الله » در اصل کلمه است بنابراین قانون اشباع به آن مربوط نمی شود اما حرف « ه » در کلمه « عِندَهُ » در اصل کلمه نیست و به کلمه اصلی ، اضافه شده است بنابراین قانون اشباع در مورد آن صدق می کند چنین حروفی را « هاء ضمیر » می گویند .

مربی : به کلمه های زیر دقت کنید 

الله – لَعَلَّهُ – مِنهُ – نَفقَهُ –

در این کمه ها حرف « ه » را از کلمه های ذکر شده جدا کنید و ببینید چه اتفاقی می افتد .

کلمات به ترتیب به این شکل می شوند : اللّ – لَعَلَّ – مِن – نَفقَ –

می بینید که بعضی کلمه ها هویت خودشان را از دست نمی دهند ولی برخی دیگر اصلا هیچ معنیی نمی دهند و با حذف « ه » هویت خود را از دست می دهند .این است تفاوت هاء ضمیر با حرف « ه » که در اصل کلمه است .

اکنون می خواهیم قانون هاء ضمیر را بگوییم .

هاء ضمیر در برخی کلمه ها اشباع می شود و در برخی دیگر اصلا نباید اشباع شود .اینکار بر اساس یک قانون کلی صورت می گیرد .

*اگر قبل از هاء ضمیر حرکات سه گانه ی (  َ  ِ  ُ  ) آمده باشد هاء ضمیر باید اشباع شود یعنی اینکه صدای حرکتی که روی آن قرار دارد کشیده شود و با دو ضرب خوانده شود .

مثلا در کلمه «عِندَهُ » چون قبل از هاء ضمیر ، حرکت ( ِ ) آمده است ، پس باید هاء ضمیر را اشباع کنیم یعنی حرکت ( ُ ) که بر روی هاء ضمیر آمده است را به صورت کشیده و دو ضرب بخوانیم .نحوه خواندن این کلمه در حالت نوشتاری به این شکل است : « عِندَهو )

به مثال دیگری توجه کنید : « بِهِ »

در خواندن این کلمه هم چون قبل از هاء ضمیر ، حرکت کوتاه آمده است پس باید آن را اشباع کنیم یعنی این کلمه به این صورت خوانده می شود : « بِهی »

*اگر قبل از هاء ضمیر ، حرکات کشیده ی ( آ – ای – او ) و یا ساکن ، آمده باشد، در این حالت ، هاء ضمیر اشباع نمی شود بلکه با همان حرکت کوتاهش خوانده می شود .به مثال های زیر دقت کنید :

« آتَینَاهُ » در این کلمه قبل از هاء ضمیر ، حرکت کشیده آمده است لذا هاء ضمیر با همان حرکت کوتاه ( ُ ) خوانده می شود .

مثال دیگر : « مِنهُ » در این کلمه هم قبل از هاء ضمیر ، ساکن آمده است لذا در خواندن هاء ضمیر ، آن را با همان حرکت کوتاه ( ُ ) خوانده می شود .

*دو استثناء در این حکم وجود دارد یکی در آیه 69  سوره فرقان که در کلمه « فیه » هاء ضمیر ، اشباع می شود.همچنین در آیه 7 سوره زمر که در کلمه « یَرضَهُ » هاء ضمیر ، اشباع نمی شود .