«من می توانم»
«من انتخاب شده ام تا حافظ کلام وحی باشم»
«جزوه آموزشی گام به گام حفظ قرآن کریم »
«رده سنی: نه سال به بالا»
«طول دوره: 10 ماه تا 8 سال»
«گردآوری و تدوین: مهری رحمانی»
فهرست مطالب:
مقدمه. 4
گام اول : ضرورت حفظ قرآن. 4
اهمیت حفظ قرآن. 4
روایات حفظ قرآن. 5
گام دوم: شیوه های مطالعه و راه هاي تقويت حافظه. 8
راه هاي تمركز حواس… 12
توصیه های اسلامی در جهت تقویت حافظه. 14
توصیه های غذایی در جهت تقویت حافظه. 15
فراموش کاری و رفع آن. 16
گام سوم : حفظ قرآن. 18
اخلاص… 18
ثواب و اثرات حفظ قرآن. 18
تلفظ و قرائت صحیح.. 20
تعیین حدود روزانه برای حفظ قرآن. 21
استفاده از نسخه واحد. 22
فهم قرآن بهترین راه حفظ.. 22
ورود ممنوع. 22
پاسخگویی محفوظات.. 23
مرور محفوظات.. 24
مشابهات قرآنی.. 24
سالهای طلایی حفظ قرآن. 25
حفظ عملیاتی قرآن. 26
تنظیم برنامه 3 ساله حفظ قرآن. 30
حفظ قرآن کریم در یک سال. 31
نتیجه. 29
الحاقیه. 34
مقدمه
پيامبر اكرم (ص) فرمودند:
« إذا التبستْ علَيكمُ الفِتَنُ كِقِطَعِ المُظْلِم فعَليكُم بالقرآن»
«آن زمان كه فتنه ها چون پاره هاي شب تاريك به شما رو مي آورند به قرآن پناه بريد.»
امروزه شاهديم كه جهان مادي به لحاظ دوري از ارزشهاي انساني و الهي همچون كلافي سردرگم در مشكلات اجتماعي و فرهنگي آشفته و سرگردان است. و اين سخن كه سختي و بدبختي ما به دست خداوند است مورد قبول نيست چرا كه خود مي فرمايد:
«إنّ الله لايُغيّر مابقومٍ حتي يُغيّروا ما بأنفسهِم و اذا ارادَ الله بقَومٍ سُوءً فلا مردّله و ما لَهم منْ دونه منْ والٍ»
«بدرستي كه خداوند تغيير نمي دهد سرنوشت هيچ قومي را مگر اينكه خود آن قوم نفسشان را تغيير دهند و زماني كه خداوند اراده بدي به بندگان خود نمايد بدي را به آن ردّ نمي كند و جز خدا دوستي براي انسان نیست.»
بنابراين تغيير هر قومي به دست خود آنان است و خداوند هيچگاه بدبختي انسانها را نمي خواهد و اين خود انسانها هستند كه ذلت و بدبختي را براي خود بوجود مي آورند. و حافظان كلام شفابخش الهي پيام آوران نورند و مي توانند در هر زمان و مكان نسخه شفابخش الهي را براي جانها و روانهاي مشتاق تلاوت كرده و راه سعادت و هدايت را به آنها عرضه كنند.
كشورهاي اسلامي و عربي از حافظان قرآن كريم به عنوان يكي از بُرنده ترين سلاحهاي تبليغي استفاده مي كنند. از اين رو سزاوار است در دامان مطهر انقلاب اسلامي، دوستداران قرآن بكوشند تا با حفظ و قرائت قرآن، آنان را خلع سلاح كرده و مبلغين راستيني براي اسلام عزيز باشند
گام اول : ضرورت حفظ قرآن
حفظ قرآن مقوله ای است که از دو منظر به آن نگاه می شود .برخی با هیجان بسیار و انگیزه ی اولیه ی بالا با آن روبرو می شوند و از همان ابتدا آرزو می کنند که بتوانند روزی حافظ کل آیات قرآن کریم باشند.برخی دیگر در عین حال که افرادی معتقد و قرآن دوست هستند اما الزامی در حفظ آیات قرآن نه برای خود و نه برای دیگران نمی بینند و دلیلشان هم عمدتا این است که عمل کردن به دستورات قرآن را اصل می دانند و با این برهان، حفظ را در مرتبه ی بعد از عمل می دانند و لذا انگیزه ای هم برا ی اقدام به حفظ در خود نمی بینند و مسلم است که تا انگیزه ی قوی و مستند در شخص وجود نداشته باشد خیلی زود در این وادی سردر گم می شود و چه بسا حفظ قرآن را در میانه ی راه رها می کند .با توجه به این مسأله آن چه که در ابتدا بیان آن ضروری به نظر می رسد این است که توضیحاتی در خصوص ضرورت های اقدام به حفظ قرآن بیان شود .
اهمیت حفظ قرآن
در دنیای امروز که جریانات و مذاهب گوناگون ادعای برحق بودن را دارند یک مسلمان برای اینکه بتواند اثبات کند اسلام تنها راه حقی است که موجب کمال انسان ها می شود، لازم است با قرآن آشنایی کامل داشته باشد، وگرنه در میان شبهه افکنی ها راه حق خود را هم گم می‌کند، چه رسد به این که دیگران را هم بتواند هدایت کند.
اماآشنایی با قرآن به این معنی نیست که ما اطلاعاتی درباره نزول قرآن داشته باشیم و یا فقط بتوانیم از روی قرآن بخوانیم و تجوید و صوت و لحن را بدانیم و یا الفاظ آن را حفظ کنیم.
هرچند علم به هر یک از موارد گفته شده لازم است و فردی که هر یک از این امور را بداند قابل تحسین است و تا حدی وظیفه خود در قبال قرآن را انجام داده است اما آنچه که روشن است این است که همین مقدار آگاهی کافی نیست . آشنایی یک مسلمان با قرآن علاوه بر موارد فوق، باید شامل فهم لغات، ترجمه آیات و تفسیر ابتدایی و مختصر آیات باشد تا هم بتواند به نیازهای خود پاسخ دهد، هم از شبهات دیگران نهراسد و هم مشتاقان هدایت را به وسیله قرآن به راه راست ارشاد نماید.
در عین حال فهم کامل ترجمه و تفسیر قرآن کاری سخت است و برای همگان ممکن نیست؛ چرا که قرآن به زبان عربی است و فرد باید علاوه بر درک ادبیات عرب، با لغت عربی آشنا باشد و همیشه نیز آنچه را از تفسیر آموخته در ذهن داشته باشد و این کار شاید بیش از ده سال یا بیشتر زمان نیاز داشته باشد .دراین میان، راه حل آسان برای همگان، همان حفظ الفاظ قرآن است که مقدمه فهم و تفسیر قرآن است.
اگر شخصی آیات و سوره‌های متبرک قرآن را در حافظه خود داشته باشد، همراه حفظ قرآن، معانی لغات و مختصری همیشه در ذهن اوست که با گوشت و خون او آمیخته شده و جزیی از وجودش گشته و هرگاه بخواهد در معجزه جاودان الهی تفکر کند، می تواند به راحتی به حافظه خود مراجعه کند و مطابق نیازش آیاتی را بر‌گزیند و در آن ها تأمل کند و نیز اگر کسی شبهه یا اشکالی در دین او وارد کرد می تواند به راحتی با قرآن، پاسخ کامل و شایسته‌ای برایش بیان کند. چرا که او حافظ قرآن است و تمام ایات قرآن همیشه در دسترس او قرار دارد. حافظ قرآن می تواند هر آیه‌ای را در هر زمینه که بخواهد، به راحتی با مراجعه به محفوظاتش بیاید و به آن استدلال کند، اما آن که حافظ قرآن نیست، از این فیض بی بهره است؛ هر چند سالیان متمادی در تفسیر کار کرده باشد. کار حافظ قرآن بسیار آسانتر است از کسی که می خواهد با مراجعه به تفسیر موضوعی یا جستجو در رایانه، آیه مورد نظر خود را بیابد. اینجاست که ارزش و جایگاه حافظ قرآن به خوبی آشکار می گردد. علاوه بر همه اینها اهمیت و ضرورت حفظ قرآن از آیات و روایات بسیاری فهمیده می شود علاوه بر اینکه این عمل شایسته سیره عملی ائمه معصومین نیز بوده است . برای پی بردن به فضیلت و اهمیت حفظ قرآن کافی است اندکی در احادیث رسیده از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) در اينباره و نیز در سیره عملی ايشان در تعامل با قرآن و اهل آن دقت کنیم. به طور کلی قرآن کریم در نگاه آن بزرگواران از جایگاهی رفیع و منزلتی ویژه برخوردار است و قطعا مسائل مربوط به آن، از جمله «تلاوت و قرائت، تدبر و عمل به فرامین آن و آموختن و آموزاندن آن» و نيز «حفظ قرآن و در سينه داشتن آن»، مورد سفارش ایشان قرار گرفته است.در ذیل به چند نمونه از احادیث مرتبط با حفظ قرآن توجه کنید:
روایات حفظ قرآن
* قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «حَمَلَةُ القُرْآنِ هُمُ المَحْفُوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المُلَبِّسونَ نُورَ اللهِ، المُعَلِّمونَ كَلامَ اللهِ. مَنْ عاداهُم فَقَدْ عادَي اللهَ و مَنْ والاهُم فَقَدْ والَي اللهَ.»: [مستدرك الوسائل /ج4/ص 254]
حافظان قرآن مشمول رحمت خدا، در بركنندگان نور خدا و آموزگاران كلام خدايند. كسي كه با آنان دوستي نمايد با خدا دوستي نموده و كسي كه با آنان دشمني كند خدا را دشمن داشته است.
* قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «إنَّ اَكْرَمَ العِبادِ إلَي اللهِ بَعْدَ الاَنبياءِ العُلَماءُ ثُمّ حَمَلَةُ القُرآن. يَخْرُجونَ مِن الدُّنيا كَما يَخْرُجُ الاَنبياء وَ يَحْشُرونَ مِنْ قُبُورِهِم مَعَ الاَنبياءِ و يَمُرُّونَ عَلي الصِّراط مَعَ الاَنبياءِ و يَأخُذونَ ثوابَ الاَنبياء. فَطوبي لِطالب العِلْمِ و حامِلِ القرآنِ ممّا لَهُم عِندَ اللهِ مِن الكرامَةِ وَ الشَّرَفِ.» (بحارالانوار /ج 89/ ص 18ـ 19)
گراميترين بندگان بعد از انبياء علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبياء از دنيا ميروند، همراه انبياء از قبرهايشان خارج ميشوند، به همراه انبياء از صراط ميگذرند و ثواب انبياء را ميبرند. پس خوشا به حال پوينده راه علم و حافظ قرآن، به سبب كرامت و شرافتي كه نزد خدا دارند.
*قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «مَنْ اَعْطاهُ اللهُ حِفْظَ كِتابِهِ فَظَنَّ اَنَّ أحَداً اُعْطِيَ أفْضَلَ مِمَّا اُعْطِيَ فَقَدْ غَمَطَ أفْضَلَ النِّعمَةِ.»: (كنزالعمال / ج1/ حديث 2317)
هر كس كه خداوند حفظ كتابش را به او ببخشد و گمان برد به كسي چيزي بهتر از او داده شده، بافضيلت*ترين نعمت را كوچك شمرده است.
*قال علی (علیه السلام): « اِقرَؤُوا القرآنَ و اسْتَظْهِرُوهُ فإنّ اللّهَ تَعالى لا يُعَذِّبُ قلباً وَعَى القرآنَ. »:( بحار الانوار، ج 89، ص19)
قـرآن را تـلاوت كـنـيـد و آن را به خاطر سپاريد، زيرا خداوند متعال دلى را كه قرآن را در خود دارد عذاب نمىكند.
*قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): « إنّ الّذى ليسَ فى جَوْفِهِ شيىءٌ مِنَ القرآنِ كَالبيتِ الخرابِ. » : (كنز العمال، ج 1، ص 553)
كسى كه در درونش چيزى از قرآن نيست، دلش مانند خانه ويران است.
بیانات نورانی معصومان در این باب بسیار است و از بیانات ایشان میتوانیم به برخي از برکات حفظ قرآن پی ببریم؛ از جمله: «قرار گرفتن در پناه رحمت الهي، محشور شدن با انبياء و همراهي با آنان، برخورداري از بالاترين ثروت فرهنگي (قرآن)، داشتن حق شفاعت در قيامت، ايمني از عذاب آخرت، آباداني دل و …». البته چنانچه در متن شماري از احاديث تأكيد شده، شرط اين بهره مندي آن است كه حافظ قرآن در جهت عمل به احكام و فرامين آن حركت كند و كلام وحي همواره نصب العين او باشد. بديهي است كه تنها بسنده كردن به خواندن ظاهري آيات، تمامي اين بركات را به دنبال ندارد.
علاوه بر موارد فوق، بركات و فوائد مهم ديگري نيز در حفظ قرآن هست كه از مهمترين آنها «انس با قرآن» است. حفظ قرآن را جامعترين راه براي انس با اين كتاب مقدس دانسته اند و به راستی هم چنين است؛ زیرا حافظ قرآن، به بهانه ورود به اين وادي مبارك و به سبب آنكه بي توجهي به آيات و فراموش كردن آنها پسنديده نيست و نوعي بي احترامي به كتاب وحي تلقي ميشود، بايد تا پايان عمر به تلاوت قرآن و محفوظات خود پايبند باشد و همين نكته و خواندن مكرر آيات موجبات مؤانست و رفاقت او را با قرآن فراهم ميكند.
با توجه به احادیث و روایات ذکر شده مقوله حفظ قرآن یکی از بهترین راه ها برای آشنایی با معارف قرآن و عمل به دستورات آن است و در واقع خود این کار زمینه ی مناسبی برای عمل به آیات قرآن و سلوک در مسیر رسیدن به کمال است و از آن جایی که حفظ قرآن نياز شديد به تمرين و تكرار دارد لذا توفيق ارتباط زياد با قرآن را به وجود مي آورد كه اين خود باعث نورانيت ظاهري و باطني است .
لذا برای ورود به این عرصه پس از اینکه به الزام آن علم پیدا کردیم باید به دنبال شیوه ای مناسب باشیم چرا که به کارگیری روش های نادرست و عدم اطلاع از مشکلاتی که در این مسیر پیش روی حافظ قرآن قراردارد باعث می شود که در نیمه ی راه رها شود و آن چه که در ابتدای مسیر باید در باره آن اطلاعات لازم را کسب کنیم شناخت شیوه های مطالعه است که در ذیل به آن پرداخته می شود.
گام دوم: شیوه های مطالعه و راه هاي تقويت حافظه
« من حافظه ضعیفى دارم و کارى هم نمىشود کرد! »
این یک جمله کاملاً بى معناست. شما بهسادگى مىتوانید حافظه ضعیف خود را تقویت کنید و کارآیى آن را افزایش دهید؛ همانگونه که ضعف بینایى یا شنوایى خود را با استفاده از عینک یا سمعک اصلاح مىکنید. پسقدم اول این است که شما باید باور کنید که ضعف حافظه، یک بیمارى گذراست و به راحتىقابل علاج و اصلاح است. حالا وقت آن است که دست به کار شوید.
قدم بعدی این است که به خود تلقین کنید که شماحافظهاى بسیار نیرومند دارید و این امر را به خودتانثابت کنید. برای این کار سعى کنید چیزى را که قبلاً مىدانستهاید، فراموش کنید؛می بینید که امکان ندارد! حافظه شما به شدت مقاومت مىکند و مطمئن باشید کهبالاخره این حافظه شماست که برنده مىشود. در یک رویارویى کاملاً مستقیم با حافظهخود، مىتوانید باور کنید که حافظه شما هم قوى و نیرومند است تا براى تقویت بیشترحافظه، بیش از پیش اعتماد به نفس پیدا کنید.
وقتی قرار است در مسیر حفظ قرآن قرار بگیرید بهتر است در ابتدا حافظه خود را تقویت کنید تا نتیجه بهتری از فعالیت خود بگیرید:
اولین قدم براى آماده ساختنحافظه، ایجاد یک ارتباط و پیوند و تداعى معانى است.این روش را روش تداعي معاني می نامند: كلمه «تداعي» كه يك اصطلاح روان شناسي است به طور معمول با واژه «معاني» به كار ميرود. «تداعي» به معناي دعوت كردن است؛ يعني در حافظة شخص هر مطلبي مطالب ديگر رابه خاطر مي آورد. آنگاه هر يك از اين مفاهيم ذهني جديد، اشياء و مفاهيم ديگري را بهياد مي آورد و اين امر مرتباً ادامه مي يابد؛ و به اين ترتيب مخزن حافظه وسعت مييابد. «تداعي معاني» انواعي دارد كه عباتند از: تداعي در اثر «شباهت» «همراهي» «تقابل» و «تضاد». شباهت ممكن است در لفظ يا در معني باشد. مثلاً «باران» «آب» راتداعي مي كند. در تضاد، دو شيء يا دو واژه با مفهومهاي متضاد در پي هم خواهند آمد،مانند سفيد و سياه. اشيايي كه همراه هم هستند و يا وقايعي كه همزمان و يا در پي همرخ مي دهند نيز سبب تداعي مي شوند. مانند: رعد و برق. در تداعي معاني وقتي واژه رامي شنويم واژة ديگري را كه با آن ارتباط دارد به ياد مي آوريم. با اين روش مي توانبسياري از مطالب را به ياد آورد. همچنين اگر مطالب جديد با مطالب گذشته ارتباط دادهشوند، بهتر در حافظه باقي مي مانند. تداعى معانى آگاهانه و کنترلشده، دقیقاً همان حافظه تربیت شده و قابل کنترلى را ایجاد مىکند که شما به دنبالآن هستید.
این پیوند یا اتصال معانى، ممکن است آگاهانه و در اختیار یا نیمههشیارانه و نیمه آگاهانه باشد. تداعى معانى نیمه آگاهانه، یعنى همان تداعىهاىناخودآگاهى که در ذهن شما میان کلمات یا حرکات یا تصاویر خاصى با یک خاطره یا معانىدیگر شکل مىگیرد.
اما تداعى معانى آگاهانه که کاملا در کنترل اراده وخواست ماست، همان نیروى اتصالى است که حافظه ما را بیدار و تربیت مىکند؛ پس ارتباطمیان معانى برقرار کنید تا حافظهاى نیرومند بدست آورید. مثلاً فرض کنید کهمىخواهید معناى کلمه انگلیسى New را به خاطر بسپارید؛ شما در ذهن خود با تکرارکلمه «نیو»، به یاد کلمه نو مىافتید. نو و تازه، معناى کاملاً نزدیک به جدید، یعنىکلمه Newدارد. سپس شما با نام نیو به یاد نو ودر نتیجه به یاد جدید و تازهمىافتید.
یکى دیگراز محرکهاى تقویت و تولید کننده جرقه حرکت حافظه،علاقه است. به یاد آوردن چیزهایى که به آنها علاقه داریم، همیشه آسانتر از به خاطرآوردن چیزهایى است که مورد علاقه ما نیستند. به عبارت سادهتر، تداعى، باعث ایجاد علاقه مىشود. براى بهخاطر آوردن هر چیز جدید، آن چیز باید با چیز دیگرى مربوط شود که از قبل آن رامىشناسیم یا آن را به راحتى به خاطر مىآوریم.
بعد از این که دو چیز درذهن ما به هم مربوط شدند، موضوعى که از قبل آن را مىشناسیم، چیز جدید را به یادمانمىآورد انجام چنین کارى آنقدر ادامه مىیابد تا مطلب جدید به صورت اطلاعى در آیدکه از قبل آن را مىشناسیم و به عبارت سادهتر، در ذهن ما استقرار و استحکام یابد وبه راحتى در حافظه ما حضور یابد.
چرا ما به سادگى نقشه ایتالیا را به خاطرمىآوریم؛ اما به دشوارى مىتوانیم شکل سرزمینهاى آلمان یا فنلاند را به یادآوریم؟ زیرا معلم از کودکى به ما آموخت که ایتالیا شبیه یک چکمه است؛ یعنى شکلى کهما از قبل آن را مىشناختیم.
بنابراین باید از قدرت تصویر ذهنى خود بیشتر استفاده کنید! متخصصان فن حافظه مىگویند: هر چه به تصویر درآید، به سادگى به خاطر سپرده مىشود.
شما مىتوانید با پیوند دادن بعضى معانى به بعضى تصاویر قرینه و نزدیکبه آن، به حافظه خود در یاد آورى آن معنا کمک کنید؛ مثلاً یادگیرى یک مطلب علمى درکلاس درس با حادثهاى که همان زمان موجب جلب توجه شما شده است، عجین مىگردد و بهمحض یاد آورى تصویر آن حادثه یا جریان، آن مطلب علمى نیز در ذهن شما حضور مىیابد. بسیارى از این تصاویر جالب را مىتوان به صورت خودآگاه و عامدانه به وجود آورد.
نکته ی قابل توجه دیگر این است که: هر قدر یک چیز قابل فهمتر و روشنتر باشد، آسانتردر حافظه، حفظ و نگه دارى مىشود و بر عکس هر قدر مبهمتر باشد، آسانتر از یادمىرود.
نتیجه مىگیریم که بهتر است مفاهیم مبهم و مشکل را به اجزاى ساده وقابل فهم تبدیل کنیم و یا تصویر ذهنى ملموسى از آنها بسازیم تا سادهتر در ذهن باقىبمانند و یاد آورى آنها آسانتر گردد.
براىتصویرسازى از کلمات مبهم، از نیروى تخیل و ابتکار خود بهره بگیرید. یک ذره تخیل بهاضافه مقدارى ابتکار، به شما امکان مىدهد تا هر چیزى را تصویرى کنید.. تخیلمىتواند بسیار مهمتر و مفیدتر از اطلاعات باشد. اگر شما تخیل نداشته باشید تا ازاطلاعات خود استفاده کنید فایده ذهن و مغز چیست؟
مثلاً براى به خاطر آوردنسورهاى از قرآن کریم که سجده واجب دارند، این گونه خیالپردازى کنید: شبى در حالىکه ستاره در آسمان مىدرخشید، پدرم را دیدم که در حال سجده، سوره فصلت را قرائتمىکرد. نام چهار سوره مذکور، در این داستان آمده است: نجم (ستاره)، سجده، فصلت واقرأ یا علق با بیان کلمه ی قرائت.
یکی دیگر از راه های تقویت حافظه، خوب مشاهده کردن است . نگاه کردن و دیدن،آسان است؛ اما به دقت و به درستى مشاهده کردن، مهارتى است که بایدآن را کسب کنید. حافظه و مشاهده، رابطه نزدیکى با هم دارند و در کنار هم شما را بهموفقیت نزدیکتر مىکنند. تفاوت دیدن با مشاهده کردن چیست؟ تفاوت آن است که ما باچشمان خود مىبینیم؛ اما با ذهن خود مشاهده مىکنیم؛ به عبارتى مشاهده کردن، یعنىبا ذهن دیدن.
تنها قاعده براى مشاهده کردن خوب و حساس، دقت و توجه است. شمابا تمرین آگاهانه یا نا آگاهانه، مىتوانید درست مشاهده کردن را به صورت یک قاعدهدر آورید و آن گاه که بر اثر کسب این مهارت، از هر معنایى یک تصویر ذهنى دقیق وروشن و همراه با جزئیات در ذهن شما تشکیل شد، متوجه خواهید شد که چقدر در به خاطرآوردن آن توانا هستید و چه حافظه نیرومندى پیدا کردهاید.
نکته ی دیگری که در مطالعه باید در نظر داشته باشید این است که :اطلاعات،قابلیت اتصال به یکدیگر را دارند و هر اطلاعى را مىتوان به اطلاع دیگر متصل کرد. مهم نیست که اتصال چقدر واضح و روشن یا مبهم و رمز گونه باشد؛ مهم آن است با تمریندر ذهن ما جایگزین شود.
اطلاعات به هم متصل شدهاى که شما زیاد استفادهمىکنید و در مدت کوتاهى به معلومات شما تبدیل مىشوند، فقط به این دلیل است کهمورد استفاده قرار گرفتهاند. حال با اطلاعاتى که به طور مرتب مورد استفاده مانیستند، چه کار کنیم؟ اصلاً نگران نباشید! فقط کافى است چند وقت یک بار آنها را درذهن مرور کنید. در این صورت، وقتى که به آنها نیاز دارید، آن اطلاعات به یاد شمامىآیند. این کاربرد مرتب است که بر چگونگى نگه دارى اطلاعات در ذهن، نظارت مىکند.
براىتقویت حافظه باید تمرکز حواس داشته باشید. تمرکز، یعنى توجه و دقت اختصاصى،انحصارى و منحصر به فرد، درباره یک شىء، یک هدف، یا یک موضوع. براى رسیدنبه این هدف، باید قانون اصلى تمرکز را به کار ببرید و آن این است که خود را درگیر کنید.
چگونه خود را درگیر کنید؟ جواب مهم و طلایى ما این است: سؤال کنید؛ شما باسؤال کردن، شروع به فکر کردن مىکنید. وقتى مطالب را با هدف یافتن پاسخهاى معینبراى پرسشهاى معین بخوانید، این امر حافظه شما را در یادگیرى مطالب تقویت مىکند به عقیده ملاصدرا، هر چهمشغلههاى فکرى و تعلقات دنیایى و افکار حاشیهاى از ذهن آدمى دور شود، قدرت تمرکزبر مطالب خاص و توانایى به حافظه سپارى آن چه شایسته و ارزشمند است، بیشتر مىشود.
نکته ی مهم دیگر در افزایش کارآیى حافظه آن است که بدانیددقیقاً چه مطلبى را باید به خاطر بسپارید. فهرستى از نکاتى که باید همیشه در ذهنآماده داشته باشید، تهیه کنید تا به سؤالات مربوطه به طور موفقیتآمیز و سریع پاسخبگویید و از تکرار مطالبى را که نیازى به یادآورى مداوم و همیشگى آنها ندارید،پرهیز کنید تا ذهن خود را بیهوده خسته نکنید. مردم وقت زیادى صرف یادگیرى مطالبىمىکنند که به طور منطقى از آنها انتظار نمىرود که به خاطر داشته باشند.
همیشه از خود بپرسید که آیا لازم است این مطلب را به خاطر بسپارم یا اگربتوانم در مواقع لزوم از آن استفاده کنم، کافى است؟
راه دیگر تمرين پراكنده با مطالعة بافاصله: در اين روش، ياد گيرنده به جاي اينكه سعي كند تا يكباره و در يك نوبت مطالبرا حفظ كند، وقت خود را تقسيم مي كند و چندين بار آن را مرور مي نمايد، اگر يادگيرنده سعي كند تا در يك نوبت همة مطالب را حفظ كند و تمام دقت خود را در همان يكنوبت صرف يادگيري آن مطلب نمايد، اين امر باعث خستگي و از بين رفتن انگيزه در او ميشود. علاوه بر اين، معمولاً پس از پايان يافتن تمرين، فراموشي صورت مي گيرد. اگرياد گيرنده چندين نوبت، صرف مطالعة مطلب كند، آنچه در نوبت قبل فراموش شده است درنوبت بعد به سرعت آموخته مي شود.
شیوه ی دیگر استفاده از «پيش سازمان دهنده»است : پيش سازمان دهنده بهمجموعه اي از مفاهيم مربوط به مطلب يادگيري گفته مي شود كه پيش از آموزش جزئياتتفصيلي مطلب، در اختيار يادگيرنده گذاشته مي شود. نقش پيش سازمان دهنده، اين است كهيادگيرنده را با مطالبي كه قرار است بياموزد آشنا مي سازد و كمك مي كند تا اطلاعاتيرا كه بتوان مطالب جديد را به آنها ربط داد به ياد آورند. بنابراين، پيش سازماندهنده، يك بيان مقدماتي دربارة موضوع يادگيري است كه براي اطلاعات جديد، يك چهارچوبذهني فراهم مي آورد و اين اطلاعات جديد را به آنچه از قبل مي داند ربط مي دهد.
راه هاي تمركز حواس
در ابتدا تعريفي از «تمركز» ارائه ميدهيم: تمركز حالتي است كه در آن از ميان افكار و آراء مختلف شخص، يك فكر در مركزقرار مي گيرد و بقية افكار و آراء او نسبت به آن فكر، جنبة پيراموني دارند. بنا بهتعريفي ديگر، تمركز حواس يعني توانايي ثابت نگه داشتن توجه و دقت روي موضوع يا كاريكه به ميل و ارادة انتخاب شده است و مانع شدن از اينكه اين دقت و توجه به سويموضوعات ديگر منحرف شود.
براي ايجاد تمركز و تقويت آن ابتدا بايد عواملي را كهباعث مي شوند تمركز حواس شخص از بين برود شناسايي كرد و سپس با راه هاي مقابله باآنها آشنا شد. اين عوامل عبارتند از:
1-عدم علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه: از مهمترين عوامل عدم تمركز حواس، آن است كه خواننده نسبت به كتاب يا موضوع موردمطالعه، علاقه نداشته باشد. بهترين شيوة مقابله با اين حالت، آن است كه بين اينموضوع يا كتاب، با آنچه مورد علاقة شديد خواننده است ارتباطي برقرار شود. مثلاًدانش آموزي كه به قبولي در كنكور علاقة زيادي دارد، بايد ميان اين كتاب و قبولي دركنكور ارتباطي برقرار كند تا از اين راه، حالت بي علاقگي او زايل شود.
2-آشفتگي هاي دروني: منشأ اين آشفتگي ها در درونانسان قرار دارد مانند: نگراني، ترس، اندوه، حسادت و به طور كلي احساسات هيجانآميزي كه در ذهن مانع تمركز مي شود. بهترين راه براي منحرف كردن توجه فكر ازنگرانيها اين است كه آنها را در كاغذي يادداشت كنيد و به خودتان بگوييد كه بعد ازمطالعه دربارة آنها فكر خواهيد كرد. با اين روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعهخواهد شد و به صورت موقت از پرداختن به نگرانيها منحرف مي گردد و قدرت تمركز راافزايش مي دهد.
3-عدم هماهنگي بين قدرت اراده و تخيل: اگر تخيّلخواننده با اراده اش هم سو نباشد نمي تواند تمركز حواس كافي داشته باشد. در روانشناسي ثابت شده است كه در اين تضاد و ناهماهنگي، قدرت تخيّل قوي تر از اراده است. مثلاً دانشجويي كتابي را باز مي كند و به مطالعه آن مي پردازد، پس از مدّت كوتاهيافكاري به ذهنش خطور مي كند مثلاً با دوستانش بازي مي كند، به سينما مي رود… اينتخيلات باعث مي شود كه خواننده تمركز خود را از دست دهد. براي غلبة بر اين مشكلخواننده وقتي مي خواهد موضوع خاصي را مطالعه كند بهتر است خود را در حال و هوايمخصوص آن موضوع قرار دهد. مثلاً اگر كتاب پزشكي مي خواند، خود را در حال و هوايپزشك قرار دهد.
4-آشفتگي هاي بيروني: اين آشفتگي ها از تحريك هاي غيرعادي حواس مختلف انسان ايجاد مي شود، هر گونه تحريك غير عادي حواس، ممكن است فرايندتمركز را با اشكال مواجه كند. تشنگي، گرسنگي، درد، گرما، سرما و.. موجب بر هم خوردنتمركز مي شود. براي رفع اين آشفتگي ها بايد تا حدّ امكان محيط مطالعه را از محركهاي خارجي دور ساخت. مثلاً محيطي را براي مطالعه انتخاب كنيد كه در آنجا صداهايناهنجار، رفت و آمد وسايل نقليه و.. نباشد. همچنين نور محل مطالعه هم بايد بهاندازة كافي باشد.
گوش دادن به موسيقي راديو يا نوارهاي آهنگ هنگاممطالعه باعث انحراف توجه و كاهش تمركز مي شود. اين كه بعضي ها مي گويند كه صدايراديو يا نوار موسيقي در تمركز به آنها كمك مي كند درست نيست. اگر دانش آموزي بااين طريق مطالعه، خوب يادميگيرد با حذف موسيقي نمراتش بهتر خواهد شد.
اقدامات زير همچنين براي ايجاد تمركز در هنگام مطالعهمفيد خواهد بود:
ـ طرح سؤالات و يافتن جواب آنها هنگام مطالعه موجب از بين رفتنبي حوصلگي و باعث تمركز بهتر مي شود.
ـ تجسم كردن، يعني استفاده از حواس مختلفو تفكر بر روي مطالب و در نتيجه معنا بخشيدن به كلمات و پي بردن به هدف نويسنده.
ـ يادداشت كردن، خلاصه كردن، علامت گزاري، حاشيه نويسي و مرور مطالب. تمام اينكارها يادگيري را آسان و تمركز را بهبود مي بخشد.
عبارت خواندن، تمركز راافزايش مي دهد. زيرا از طريق عبارت خواني، شما با سرعت نزديك به سرعت انديشيدن خود،مي خوانيد. در حالي كه در كلمة خواني مجبوريد با پهلوي هم قرار دادن كلمات به معانيبرسيد، كه اين خود باعث حواس پرتي مي شود.
توصیه های اسلامی در جهت تقویت حافظه
بنابر آموزههاى اسلامى نیز راهکارهایى براى تقویت حافظه وجود دارد:
1-پرخورى نوعى حماقت را به همراه مىآورد و قواى عقلى را ضعیف مىکند و کمخورى یکى از راههاى زیاد شدن حافظه است.
2-زیاده از حد آب خوردن و بدوناحساس نیاز آب نوشیدن، موجب کندى ذهن مىشود.
3-مسواک زدن منظم، حافظه رازیاد مىکند و بى توجهى نسبت به بهداشت دهان و دندان، موجب بروز حالات و امراضىمىگردد که فراموشى و کند ذهنى ایجاد مىنماید.
4-شستوشوى بینى یااستنشاق آب، یکى از راههاى تقویت و گشایش حافظه است. بدیهى است که اصلاح وضعیتتنفسى و رسیدن اکسیژن کافى به مغز، قدرت قواى ذهنى را افزایش مىدهد.
5-حجامت در محل متعارف آن یعنى میان دو کتف، یکى از عوامل افزایش حافظه است و علاوهبرآن، بر عقل نیز مىافزاید. جالب است که میان افزایش تحرک و قدرت جابه جایى اجزاىخون که با حجامت و فصد حاصل مىگردد با خون رسانى صحیح و آسان به کوچکترین عروقمغزى، رابطه نزدیکى وجود دارد. 6. خواب کوتاه قبل از نهار (قیلوله) از عوامل تقویتحافظه و ترک آن از عوامل فراموشى شمرده شده است.
7ـ خواندنقرآن، به خصوص خواندن مداوم آيت الكرسي
8ـ فرستادن صلوات بر محمد مصطفي ـ صليالله عَليهِ وَ اله و سَلَّم ـ و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ
9ـ تنظيم برنامه براي كارهايروزانه
در روايات معصومين ـ عليهم السلام ـ همچنين به عوامل نسيان و كم حافظگياشاره شده است. به چند مورد از آنها اشاره مي كنيم:
1. انجام گناهان 2. خوردنترشيها 3. خندة زياد و بلند 4. بي احترامي به استاد.5.خوردن زياد پنير 6. خواندن نوشته هاي روي قبرها 7. خوردن و آشاميدن در حال جنابت 8. خوردن غذاي داغ 9. بوييدن بوهاي بد.
توصیه های غذایی در جهت تقویت حافظه
مواد غذايي كه براي تقويت حافظه مفيد است:
متابوليسممغز تحت تأثير مبادلات كلسيم و فسفر قرار دارد. پس مواد غذايي ما بايد از مقاديركافي از اين دو عنصر برخوردار باشند. براي «غذا دادن» به مغز و تقويت حافظه، خودرنمواد غذايي زير توصيه مي شود:
1ـ شير، يكي از اصلي ترين غذاهاي ضروري مغز، شيراست. شير با مزاج بعضي افراد نمي سازد لذا مي توان آن را به صورت شير خشك و همراهبا غذاهاي ديگر مصرف كرد.
2ـ پنير، به ويژه براي كساني كه با مزاجشان سازگار استخوردن آنرا توصيه مي كنيم.
3ـ جوانة گندم، اين ماده را مي توان بعنوان يكي ازغذاهاي اصلي مغز به شمار آورد. از حيث فسفر كلسيم و ويتامين ها بسيار غني مي باشد.
4ـ ماهي. اين مادة خوراكي به جهت داشتن مواد فسفري فراوان، براي مغز بسيار نافعاست.
5ـ تخم مرغ، در تخم مرغ مواد غذايي ارزنده به وفور دريافت مي شود البته درخوردن آن افراط نكنيد.
6ـ بادام، گردو، فندق. توجه داشته باشيد كه هر چند خوردناين مواد كارخانة مغز را به تحرك وادار مي سازد، به همان اندازه هضم آنها دشوار استو معده هاي ضعيف بايستي متوجه باشند كه بخصوص شبها از مصرف آنها خودداري كنند
در اسلام نیز توصیه هایی در این زمینه وجود داردمانند عسل خوردن، خوردن كشمش پيش از صبحانه؛ چرا كه اين ماده حاوي مقدار زيادي فسفراست كه باعث رشد و سر زندگي قواي مغزي مي شود .خوردن مویز، کندر، سیب، انار،به، سرکه، بادام و پسته، پیاز و سیر، شیر گوسفند و فلفل سیاه براى تقویت حافظه،مفید هستند.
فراموش کاری و رفع آن
علت فراموشکارى چیست؟ ریشه مشکل فراموشى در کجاست؟ اگر به دقت توجهکنید، مىبینید علت این است که به موقع حضور ذهن نداشتهایم. ذهن ماغایب و در حقیقتدر جاى دیگرى بوده است. ما در شرایط معین، کارهایى را انجام مىدهیم که وقتى بعدمىخواهیم آن وضعیت یا کارها را به خاطر آوریم، موفق نمىشویم و این، یعنىفراموشکارى.
براى حل مشکل فراموشکارى، باید مطمئن باشید که در لحظهاى کهدارید آن کارهاى معین را انجام مىدهید، ذهن شما حاضر است و غایب نیست. وقتى شمابدون تفکر درباره عملى، آن را نا خود آگاه انجام مىدهید، در واقع آن را در ذهن خودثبت نمىکنید؛ پس در آینده نیز چیزى را به خاطر نمىآورید. راه حل آن است کهآگاهانه عمل کنید و اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافى توجه و حضور ذهن دارید.
همچنین می توانید یک دفتر یادداشت تهیه کنید و از مطالبى کهمعمولاً فراموش مىکنید، فهرستى تهیه کنید. فهمیدن این که چه مطالبى رافراموش مىکنید، از آن جهت مفید است که مىتوانید براى فراموش نکردن آنها بیشترتمرکز ایجاد کنید.
این روش فایده بزرگ دیگرى هم دارد. شما وقتى فهرستى از فراموشکارىهاى خود تهیه مىکنید، خود را هم متقاعد مىسازید که حافظه شما چندان هم خرابنیست و فقط در موارد محدودى که فهرست آن را در اختیار دارید، دچار مشکل هستید وتازه مىفهمید که بسیارى از موارد هم راه حل هایى بسیار ساده و آسان دارند و درواقع شما از دو جهت مشکل خود را کوچکتر مىکنید.
مطالبى را که ممکناست فراموش کنید، به صورت سؤال در آورید و در طول روز چندین بار آن سؤال را خودبپرسید. اغلب مسائل، با ایجاد سؤال در ذهن شما حک مىشوند و تصویر سؤال، نا خودآگاه با تصویر پاسخ آن، حالت تداعى پیدا مىکنند؛ اما احتمالاً سؤالاتى هستند که بااین روش به آسانى پاسخ آنها را به خاطر نمىآورید و باید توجه و دقت خاصى به خرجدهید و از روشهاى دیگرى نیز استفاده کنید.
نیزمىتوانید از دیگران بخواهید که سؤالاتى را که احتمالاً پاسخ آنها را فراموشمىکنید، از شما بپرسند. با تکرار این تمرین، شما بر نقاط ضعف حافظه خود تسلط پیدامىکنید و فرا مىگیرید که همیشه آماده پاسخ به هر سؤالى باشید و در نتیجه ذهن شمامطلب مورد نظر را به صورت آماده باش نگه مىدارد تا آرام آرام آن مطلب بهدانستههاى ناب و دائم شما اضافه گردد.
فرقى نمىکند که چه کسى آن سؤالاترا از شما مىپرسد؛ خود شما خوب مىفهمید که چه وقت خوب و کامل پاسخ دادهاید و چهوقت پاسخ را از خود ساختهاید؛ پس خود را فریب ندهید.
یک روش مؤثردیگر آن است که از متدهاى کمکى استفاده کنید. شما مىتوانید ازقلم و کاغذ یارى بجویید و مفاهیم، ارقام یا مطالبى را که در حفظ آنها مشکل دارید،بر روى کارتهاى کوچکى بنویسید و هر روز چند دقیقه را صرف باز نویسى فهرستهانمایید. دقت کنید که کدام مطلب را به خاطر دارید و کدام را هنوز فراموش مىکنید. فهرست جدید دیگرى از مطالبى که بیشتر فراموش مىکنید، تهیه کنید و دوباره آنها راتمرین کنید.
وقتى بدانید چه مطالبى را فراموش کردهاید، به راحتى مىتوانیددر جهت حفظ آن اقدام کنید. هر چه بیشتر مطلب مهم را فراموش کرده باشید، کمتر احتمالدارد که مجدداً آنها را فراموش کنید. این را بدانید که به خاطر سپردن مطلبى بهدفعات در حافظه، مؤثرتر است از این که آن مطلب یک بار و در موقعیتى خاص در ذهن شماجاى گرفته باشد.
گام سوم : حفظ قرآن
اکنون که با ذکر مقدمات، با مقوله حفظ و ضرورت آن آشنا شدید لازم است کار حفظ را شروع کنید برنامه زیر مسیر روشنی را پیش روی شما خواهد گذاشت
اخلاص
برای حفظ قرآن، از همان ابتدای کار، نیت خود را رضایت پروردگار قرار دهید و هدفتان از فراگیری و حفظ قرآن، تنها خشنود کردن خداوند باشد و امیدوار باشید که این عمل مسبّب رستگاری و راه بردن شما به بهشت برین الهی است.
بی دلیل نیست که خداوند نیز به همین منظور نسبت به بندگان خود محبت داشته و خطاب به آنانی که در این راه قدم می گذارند و تلاش می کنند می فرماید: «کتابی است که از سوی خداوند پیروزمند فرزانه، فرو فرستاده شده است. کتابی آسمانی را به راستی و درستی بر تو نازل کرده ایم، پس خداوند را در حالی که دین خود را برای او پاک و پیراسته می داری بپرست». (سوره زمر، آیات 1و2) « بگو فرمان یافتهام که خداوند را - در حالی که دینم که برای او پاک و پیراسته می دارم- بپرستم، و فرمان یافته ام که نخستین مسلمان (این امت) باشم». (سوره زمر10و11) شکی نیست که هر کس که قرآن قرائت می کند، علاوه بر اجر معنوی، در این دنیا نیز پاداش خود را میگیرد و دستش به گناه آلوده نخواهد شد.
ثواب و اثرات حفظ قرآن
روایات بسیاری در باب ثواب قرائت و حفظ قرآن وارد شده است که در اینجا برخی از آن ها را می آوریم:
*عن أبي عبدالله (ع) قال :الحافظ للقرآن العامل به مع السفرة الكرام البررة ( أصول الكافي :ج2/ص577)
امام صادق (علیه السلام می فرمایند: «حافظ قرآنی که عامل به آن نیز باشد با فرشتگان ارجمند نیکوکار همنشین خواهد بود.»
*قال أبو عبدالله (ع) : إن الذي يعالج القرآن ويحفظه بمشقة منه وقلة حفظ له أجران (أصول الكافي :ج2/ص580)
امام صادق (علیه السلام می فرمایند: « هر کس که در فراگيري قرآن کوشش کند و به خاطر کمي حافظه آن را به سختي حفظ کند، براي او دو پاداش است : پاداش حفظ و پاداش تحمل سختي.»
*قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: لا يعذب الله قلبا وعى القرآن. (سفینه البحار ج۲، ص۴۱۵)
رسول خدا فرمودند: «خداوند قلبی را که در بردارنده(حافظ) قرآن باشد، عذاب نمی کند.»
* قال رسول الله(صلی الله علیه و آله): عدد درج الجنه عدد آیِ القرآن فاذا دخل صاحب القرآن الجنّه قیل له اِرقأ و اِقرأ( اِقرأ و اِرقأ ) لکل آیه درجهً فلا تکون فوق حافظ القرآن درجهً.(بحار ج ۹۲ ص ۲۲)
رسول خدا فرمودند: «مقدار درجات بهشت به تعداد آیه های قرآن است، پس هنگامی که مصاحب قرآن وارد بهشت شود، به او گفته می شود که قرآن بخوان و بالا برو، و برای هر آیه درجه ای است. پس بالاتر از درجه حافظان قرآن درجه ای نمی باشد.»
* قال رسول الله(صلی الله علیه و آله):من تعلم القرآن و لم یعمل به حشر الله یوم القیامه اعمی فیقول یا رب لم حشرتنی اعمی و قد کنت بصیرا قال کذلک اتتک آیاتک فنسیتها.(عقاب الاعمال ص۵۲)
«کسی که قرآن بیاموزد و به آن عمل نکند، خدا او را در روز قیامت کور محشور می کند، پس می گوید خدایا به خاطر چه مرا کور محشور کردی در حالیکه من بینا بودم. خداوند متعال می فرماید چگونه تو آیات ما را خواندی و آنها را به فراموشی سپردی(به آنها عمل نکردی)»
تذکر: مشخص است که عمل به قرآن پس از فراگیری و تلاوت آن است و اگر کسی تلاوت قرآن را هم ترک کند دوبار مؤاخذه خواهد شد یکبار به خاطر نخواندن و با دیگر به سبب عمل نکردن به آن.پس اینکه کسی بگوید من قرآن را حفظ نمی کنم چون عمل به آن مهمتر است ، در واقع فقط به دنبال فرار از حفظ است .
* قال رسول الله (صلی الله علیه و آله):الا من تعلم القرآن و علمه و عمل بما فیه فإنه له سائق الی الجنه و دلیل الی الجنه.(کنزالعمال)
«بدانید هرکس قرآن را بیاموزد و به دیگران آموزش دهد و به آنچه در قرآن است عمل کند، من جلودار و راهنمای او به سوی بهشت هستم.»
تلفظ و قرائت صحیح
اولین مرحله پس از اخلاص، طرز خواندن و قرائت قرآن کریم است و این حاصل نمی شود مگر با گوش سپردن به صدای قاریان خوب و یا کسانی که قرآن را درست به خاطر سپرده اند. آموزش و فراگیری قرآن نیاز به معلم خوب دارد. کسانی که مایل به قرائت خوب قرآنی هستند، در ابتدا باید از صحت قرائت خود مطمئن شوند. به ویژه آنها باید تحت نظر مربیانی باشند که دانش کافی نسبت به زبان عرب و زبان قرآنی دارند. این از آن جهت حائز اهمیّت است که زبان قرآن، زبانی ویژه و خاص است.
افرادی که در جهت حفظ قرآن اقدام می کنند به چند گروه تقسیم می شوند :
1-افرادی با سن پایین که سواد قرائت قرآنی از روی قرآن را ندارند. این گروه نمی توانند دوره تخصصی تجوید را بگذرانند بلکه با استفاده از نوار ترتیل مناسب و تکرارهای مناسب و با هدایت استاد مربوطه می توانند به قرائت صحیحی دست یابند .
2-افرادی که دارای سواد کافی هستند اما قرائت قرآن آنها فارسی است که اینگونه افراد بهتر است یک دوره کوتاه مدت 2 ماهه در جهت یادگیری لحن عربی بگذرانند و سپس حفظ قرآن را شروع کنند چون اگر آیات را با لحن فارسی حفظ کنند با این امید که به مرور، لحن عربی را هم یاد خواهند گرفت ،باید متذکر شویم که درصورتی که آیات، با لحن فارسی و تجوید نادرست حفظ شود تصحیح آن در آینده بسار سخت خواهد بود چون درذهن به شکل ناصحیح حک شده است.هرچند که به هر حال در کار قرآنی بن بستی وجود ندارد و کسانی که با تجوید نادرست حفظ را انجام داده اند هم می توانند با تلاش بیشتر و صرف وقت بیشتر ، این ضرر را جبران کنند.
3-افرادی که با وجود نگذراندن دوره تجوید ، توانایی خواندن آیات قرآن را با لحن عربی و تجوید مناسب دارند که این ممکن است به جهت استعداد ذاتی و موهبت الهی باشد و یا به جهت شنیدن قرائتهای متعدد و گوش دادن نوار باشد .این افراد می توانند حفظ قرآن را بدون گذراندن دوره تجوید شروع کنند اما بهتر است به عنوان یک حافظ قرآن در یک فرصت مناسب در کلاس های تجوید شرکت کنند تا قواعد تجویدی را به صورت کامل و طبق قواعد مدون یاد بگیرند.
4- افرادی که سن بالایی دارند علیرغم اینکه تجوید درستی ندارند اما امکان یادگیری قواعد تجویدی را به دلایل متعدد ندارند که این افراد هم باید مانند گروه اول با گوش دادن مکرر نوار، لحن خود را مطابق با تجوید صحیح قاریان ترتیل خوان بنمایند.
تعیین حدود روزانه برای حفظ قرآن
برای حفظ قرآن مجید لازم است که برنامه مرتب روزانه برای خود داشته باشید. در صورتی که برنامه مناسبی را پیاده نکنید و تسلط یافتن شما بر محفوظات بیش از حد معمول طول بکشد و بخواهید فاصله ی زیادی را تا حفظ بعدی ایجاد کنید هم انگیزه ی خود را به جهت طولانی شدن کار از دست خواهید داد و هم اینکه شیوه های درستی که برای حفظ کردن به دست آورده اید را از دست می دهید و مهم تر از هر چیزی ذهن شما که با مقداری حفظ کردن آمادگی لازم را به دست آورده بود این آمادگی را به مرور زمان و با مسکوت گذاشتن عملیات حفظ، از دست خواهد داد. پس لازم است مدت زمانی که برای مسلط شدن روی محفوظات در نظر می گیرید مشخص باشد و بدون برنامه نباشد. و بهترین کار شاید همین باشد که روزهای مشخصی از هفته را به امر حفظ اختصاص دهید و فاصله ی یک روزی که برای حفظ کردن در نظر می گیرید تا روز بعدی را به دوره کردن و مسلط شدن روی محفوظات قبل و آخرین محفوظات بپردازید.
برای مثال، هر روز یک صفحه، دو صفحه و یا هر مقدار که حافظه می تواند را در ساعتی معین و مشخص حفظ کنید. بنابراین حافظ پس از تنظیم برنامه روزانه و اصلاح قرائت و سپس حفظ قسمت در نظر گرفته، باید زمانی نیز برای تکرار قرار دهد.
یکی از نکات مهم برای حفظ و قرائت قرآن، توجه به تُن یا حالت قرائت قرآن است. البته این گام بعدی است، اما چه بهتر از ابتدا به آن توجه شود. زیرا ذهن آنچنان می آموزد که شما آن را عادت می دهید.
بنابراین، باید از ابتدا آن را، آن گونه عادت دهید که صحیح باشد. زیرا اگر آموزنده اشتباه فرا بگیرد این اشتباه در قرائت او باقی می ماند و در ذهن وی حفظ می شود و برگرداندان آن کاری بسیار سخت و مشکل است.
استفاده از نسخه واحد
در میان نکاتی که به حفظ کردن قرآن کریم یاری می رساند، داشتن یک نسخه واحد و استفاده از آن برای حفظ کردن است و فراموش نکنید که هیچ گاه نیز آن را تغییر ندهید. زیرا حافظه شما به آن خطوط قرآنی می نگرد و آن را به خاطر می سپارد، این خطوط در یک نسخه شکل و ترکیب چاپی خاصی دارد و در نسخه دیگر چاپ آن متفاوت است. تصویری که حافظ می بیند، در ذهن او می نشیند. تغییر این تصویر در ذهن باعث اغتشاش و بر هم خوردگی می شود.
بنابراین توصیه می شود که حتماً از یک نسخه برای حفظ قرآن استفاده شود. چون دیده شده که عکس این حالت سبب مشکلات فراوان برای حافظ قرآنی گشته است. علت اصلی آن نیز تغییر نسخه های قرآنی هنگام دوره آموزش بوده است.
فهم قرآن بهترین راه حفظ
یکی از نکات بسیار با اهمیّت برای حفظ قرآن، درک معنای آیه های قرآن مجید است. به همین دلیل توصیه می شود که حتماً هنگام فراگیری و حفظ قرآن، تفسیری خوب نیز داشته باشید تا در مورد آیه ها شما را آگاه کند و ارتباط آنها با یکدیگر را برای شما شرح دهد. در این صورت مطمئن باشید که آنچه را به خاطر می سپارید، در ذهن شما می ماند، در غیر این صورت اگر هزاران بار نیز آیه های قرآن کریم را حفظ کرده و تکرار کنید، چون به ارتباط منطقی آنها و معنایشان آگاه نیستید، ربط آیه ها با یکدیگر از دست شما رها خواهد شد و شما قادر نخواهید بود که آنها را با هم مرتبط کنید و به خاطر بیاورید. چون از نظر منطق انسان هر آنچه را که می فهمد به خاطر می سپارد و هر آنچه را که ارتباطش را درک کند، به صورت سلسله وار در ذهن تداوم می بخشد.
بنابراین پیش از زمان گذاشتن برای تکرار آیات ، نیاز به درک آن دارید. و اگر به این طریق عمل کنید، مطمئن باشید که آیه ها بهتر در ذهن شما می ماند و فراموشتان نخواهد شد و هیچ گاه نیز آیه ای را با آیه دیگری اشتباه نخواهید کرد.
ورود ممنوع
تا حفظیات شما روان نشده به حفظیات جدید نپردازید . حافظ، بدون آن که فکر کند باید به راحتی از ابتدا تا انتها را قرائت نماید. آیه های حفظ شده در ذهن حافظ باید همچون آب رود جاری شود، بدون آن که هیچ نگرانی و دلواپسی داشته باشد. در این حالت، حافظ نباید به معنا و یا چیز دیگری بینیدیشد یعنی وقتی در حال خواندن آیه ای هستید به این فکر نکنید که آیه بعد چیست و یا اینکه به معنی آیه فکر کنید تا از آن طریق آیه را به خاطر بیاورید . هر چند که ما در حفظ از معنا کمک می گیریم ولی در هنگام ارائه محفوظات فقط در جایی که ممکن است خیلی اشتباه پیش بیاید، از معنا به عنوان نشانه استفاده کنیم و نباید متکی به این باشیم که با کنار هم گذاشتن معنای آیه ذره ذره آیه را به یاد بیاوریم بلکه باید با آرامش آیه ای را پس از آیه دیگر از ذهن به زبان جاری نماییم. البته بعد از اینکه یک سوره یا جزئی برای شما ملکه شد می توانید همزمان با بیان آیه معنا را هم تداعی کنید. نه اینکه اول معنا را بیاورید در ذهن و با تکیه بر آن بخواهید آیه را بخوانید چون اینکار حسن حفظ شما را ضعیف می کند.
حسن حفظ خوب در محفوظات قبلی ملاکی است برای ورود به حفظ صفحه جدید . اینکه برخی می گویند تا از تسلط کامل بر سوره یا جزئی مطمئن نشده اید به سراغ سوره یا جزء بعدی نروید به این معنی است که هر گاه خواستیم صفحه جدیدی را حفظ کنیم اول صفحاتی که در جلسات قبل حفظ کرده بودیم از حفظ بخوانیم و اشکالات آن را برطرف کنیم و سپس به حفظ صفحه جدید بپردازیم . نه اینکه روال حفظ را قطع کنیم و مثلا یک هفته و یا گاهی یک ماه و بیشتر حفظ کردن را به تعویق بیندازیم به این امید که می خواهیم بر محفوظات قبلی مسلط شویم و بعد صفحه ی جدیدی را به محفوظاتمان اضافه کنیم. اینکار نه تنها باعث تسلط روی محفوظات قبلی نمی شود بلکه آمادگی ما را برای حفظ کم می کند چون حفظ کردن یک کار عادتی است و اگر به طور متناوب و مرتب انجام نشود نتیجه لازم به دست نمی آید و از طرفی طولانی شدن مدت حفظ را به دنبال خواهد داشت که خود باعث سرخوردگی حافظ و گاهی ترک حفظ به طور کامل خواهد شد.بنابراین برنامه حفظ کردن باید مرتب و بدن تعویق باشد ولی در این میان دوره و تثبیت منظم و مستمر هم لازم است تا با حسن حفظ عالی به جلو حرکت کنیم.
پاسخگویی محفوظات
برای دیگران حفظیات خود را قرائت کنید . لازم است که حافظ قرآن برای حفظ تنها متکی به خودش نباشد، بسیار عمل مناسبی است که حافظ قرآن هنگام قرائت آیه هایی که حفظ کرده، به وسیله شخص و یا تطبیق دادن با نسخه ای که از روی آن اقدام به حفظ کرده، حفظیات خود را بررسی کند و بهترین حالت آن است که شخص بررسی کننده نیز در حال حفظ همین بخشها بوده باشد. در این حالت است که حافظ احتمالاً از بخش های فراموش شده خویش مطلع گشته و یا از بخشهایی که جا به جا می خواند، آگاه گردد. در حالی که قبلاً نسبت به آنها وقوف نداشته است. چون بسیاری از ما گمان می کنیم که درست حفظ کرده ایم، اما هنگامی که آن را با نسخه تطبیق می دهیم، خطاهایمان آشکار می شود. چون شخصی که در حال حفظ است به خطاهای خود آگاه نیست و نمی داند که چه اشتباهاتی دارد، مگر این که تطبیق داده شود. پرسش باید در برنامه هر روز ما قرار گیرد و همیشه هم یکسان از ما پرسش نشود یعنی همیشه یک نفر از اول تا آخر جزء از ما تحویل نگیرد بلکه پرسش های پراکنده صورت گیرد و گاهی سرعت انتقال پرسشگر از یک سوال به سوال دیگر زیاد باشد تا سرعت انتقال ذهن ما هم در پاسخگویی بالا رود.
در هنگام پرسش غیر از سوالات پراکنده ای که از اجزاء می شود باید برخی سوالات خاص را هم مد نظر داشته باشیم مثل سوال از اول سوره یا آخر سوره و یا آخرین صفحه و اولین صفحه ی یک جزء واتصال یک جزء به جزء دیگر و…
مرور محفوظات
آنچه را که حفظ کرده اید، مرور کنید. حافظ قرآن نباید تصور کند که چون آیه یا سوره ای را حفظ کرده، همیشه در ذهن خواهد داشت. بلکه باید دائماً آن را تکرارکند وگرنه به سرعت از خاطرش خواهد رفت. ولی اگر این عمل تکرار، صورت گیرد حافظ قرآن می تواند مطمئن باشد که همیشه آنچه را به خاطر سپرده در ذهن خود خواهد داشت. البته دوره ها باید به صورت های متفاوتی باشد و همیشه یک حافظ قرآن در هنگام تمرین از اول تا آخر یک جزء یا سوره را به ترتیب نخواند بلکه گاهی هم از صفحات وسط یا پایانی شروع به دوره کند و کم کم صفحات ابتدایی را هم اضافه کند تا یک جزء کامل شود.در هر حال تفنن و گوناگونی در شیوه های دوره بسیار مفید و مؤثر است.
مشابهات قرآنی
نسبت به بخشهای مشابه آگاه باشید. خداوند نسبت به بخشهای مشابه قرآن مجید که در تأیید یکدیگرند، می فرمایند: « خداوند بهترین سخن را در هیأت کتابی همگون و مکرر فرو فرستاد، که پوستهای کسانی که از پروردگارشان خشیت دارند، از آن به لرزه در آید، سپس (آرامش یابند) پوستهایشان و دلهایشان با یاد خدا نرم شود، این هدایت الهی است که به آن هر کس را بخواهد به راه می آورد و هر کس که خداوند بیراهش گذارده باشد، راهنمایی ندارد». سوره زمر، آیه 23).
قرآن کریم شامل 114 سوره و 6236 آیه است. در میان این آیات، آیه هایی وجود دارند که شبیه به یکدیگرند. حافظ قرآن برای آن که آنها را با یکدیگر اشتباه نکند، نیاز به دانش در مورد آنها دارد که این کار نیز جز با مطالعه در مورد آیات و تمرین و تکرار حاصل نمی شود.
در حفظ ایات مشابه نیاز نیست که کل یک آیه را با آیه یا آیات مشابهش مقایسه کنید چون اینکار بیشتر شما را گیج می کند بلکه اگر دو آیه مشابه از جهت صفحه در نزدیکی هم باشند مقایسه آنها از حیث عبارتی بلامانع است اما وقتی با فاصله چند جزء از هم قرار دارند برگشت به صفحات دور، یک فاصله زمانی را در حین حفظ یا دوره ایجاد می کند که نظم خواندن و نظم ذهن را از ما می گیرد بنابراین اگر قرار است نشانه گذاری و ارجاعی هم در مقایسه آیات مشابه باشد بهتر است فقط از جهت تفاوت مکانی آنها در صفحه و یا نشانه ی خاصی که هر آیه در یک جزء یا سوره خاص دارد باشد نه بیش از آن. و اصلا هیچ مقایسه ای در هنگام حفظ بین عبارت های مشابه انجام ندهیم. بلکه اصلا بهتر است خود را خالی الذهن کنیم یعنی اصلا توجه نداشته باشیم که مشابهی هم وجود داشته چون اگر به مشابهش توجه کنیم آنچه از قبل در ذهن به خاطر سپرده ایم در این آیات جدید هم به زبان می آید و توجهمان به خود صفحه جدید کم می شود و این امر حسن حفظ اولیه ما را هم مختل می کند. به طور مثال وقتی آیات 31 تا 39 سوره حجر را حفظ می کنیم حتی اگر متوجه شباهت آن با آیاتی که پیش از این در 11 تا 16 سوره اعراف وجود دارد شدیم کافی است تا آیات سوره اعراف را به خوبی حفظ کرده باشیم و اکنون آیات سوره حجر را هم در جای خود به خوبی حفظ کنیم و اصلا نیاز نیست به آیات سوره اعراف رجوع کنیم و دائما تفاوت ها و مشابهت ها را مقایسه کنیم همین که بدانیم اکنون در جزء 14 هستیم و آیاتی از حجر را حفظ می کنیم کافی است تا هیچ اشتباهی با سوره اعراف پیش نیاید. و البته قطعا صرف آگاهی از اینکه آیات مشابهی برای این آیات هست باعث می شود تا هنگام خواندن طوطی وار آیات را نخوانیم بلکه با توجه و دقیق بخوانیم تا نا خود آگاه به جای دیگری از قرآن منتقل نشویم.
سالهای طلایی حفظ قرآن
موفق ترین اشخاص، کسانی هستند که در سالهای طلایی عمر خود برای حفظ قرآن تلاش کنند. این سالهای طلایی برای حفظ قرآن، سنین 7 تا بیست و سه سالگی است. حفظ کردن و حافظ شدن در این سنین بسیار مناسب است. در حقیقت این سالها مناسبترین سالهای حفظ قرآن است. بنابراین لازم است که هر شخص در طی این سالهای زندگی به حفظ کتاب مقدس الهی اقدام کند. اما این به این معنی نیست که در سنین بعد از این امکان حفظ نیست تجریه نشان داده که افرادی در سنین بالا هم با همت خود و توفیق الهی توانسته اند امر حفظ را به انجام برسانند لذا هیچ محدودیت سنی برای حفظ قرآن وجود ندارد بلکه آنچه که در سنین 7 تا بیست و سه سالگی امتیاز محسوب می شود این است که در این سنین حافظه بسیار سریع عمل می کند چون مشغله های زندگی کمتراست و ذهن نیز تازه و جوان است. بنابراین هر آنچه که شخص طالب باشد، به سرعت به خاطر سپرده خواهد شد. پس به امید خدا با ایجاد انگیزه و اشتیاق برای امر حفظ در هر سنی که هستید این امر بزرگ را شروع کنید و بدانید خدا با شماست و شما را حمایت می کند چون عملتان در این جهت است که کلام الهی را به ذهن و قلب خود بسپارید و سینه ای که جایگاه کلام الهی شد توفیق و آمادگی بیشتری برای قرب الهی به دست خواهد آورد. «و من الله التوفیق»
حفظ عملیاتی قرآن
برنامه شما بهتر است از جزء 30 شروع شود چرا که به جهت کوتاهی سوره ها انگیزه و جذابیت بیشتری را برای شما ایجاد می کند و از طرفی می توانید از همین سوره های کوتاهی که حفظ می کنید در محافل و نیز نمازهای واجب و مستحبی بهره ببرید.چنانچه قرائت بسیاری از سوره های جزء 30 در اعمال روزهای خاصی مثل اعمال امّ داوود وارد شده است و شما می توانید با افتخار آن ها را از حفظ بخوانید.
حفظ جزء 30 معمولا باید در 3 ماه تنظیم شود تا به مرور آمادگی لازم در امر حفظ را به دست آورید و در مورد بقیه اجزاء می توانید هر یک را در یک ماه و نیم تا دو ماه حفظ کنید .به این شکل و با کمک استاد مربوطه که حتما به آن نیاز دارید می توانید در یک دوره سه ساله حافظ کل قرآن شوید انشاءالله. اما برخی افراد به جهت وسعت زمانی و نیز استعداد فوق العاده الهی که دارند می توانند این کار مهم را در یک سال به انجام برسانند که البته آمادگی های لازم و تمارین خاص خود را می طلبد.
علاوه بر مطالب ذکر شده رعایت نکات ذیل نیز در مسیر حفظ الزامی است:
۱- وقت را تنظیم کنید: الف) براى حفظ، ب ) براى تکرار.
بهترین وقت حفظ، صبح است و بهترین وقت تکرار، شب قبل از خواب است. حفظ باید ساعتى مشخص داشته باشد مثلاً اگر هفت صبح است همیشه و هر روز به همین شکل باشد اما در تکرار و دوره محفوظات قبلی ،فرقى نمىکند در جاهاى مختلف مىتواند باشد. البته این پیشنهاد ما به شماست اما ممکن است هرکس زمان خاصی را فراغت داشته باشد بنابراین می تواند غیر از ساعاتی که گفته شد برای حفظ و تکرار وقت بگذارد .اما نکته قابل توجه این است که این زمان باید تعیین شده باشد یعنی در هر روز بداند که قرار است در چه ساعاتی تا پایان روز به کار حفظ و دوره قرآن بپردازد، تا به این ترتیب ، ذهن خود به خود آمادگی لازم برای آن زمان تعیین شده را کسب کند و مهمتر اینکه نظم مشخصی در کارها ایجاد شده است.
۲- قرآن ، واحد باشد یعنى قرآنى که از روى آن حفظ مىکنید را عوض ننمایید و بهتر است بدون ترجمه باشد. خط قرآن باید عثمان طه باشد چون شروع و پایان یکسان در صفحات باعث نظم می شود. و همچنین بهتر است قرآن از ترجمه و هر نوع حاشیه های اضافی خالی باشد و خط آن در حد متوسط باشد البته شما می توانید از قرآن کوچکتری برای دوره استفاده کنید تا بتوانید آن را با خود حمل کنید اما برای حفظ از قرآنی در قطع متوسط به بالا استفاده نمایید تا بتوانید خطوط آیات را درشت ببینید و همین در حفظ شما بسیار موثر است.
۳- نوار استادى که مىپسندید در ساعات فراغت گوش دهید. البته نحوه گوش دادن نوار بستگی دارد به نتیجه ای که می خواهید از آن بگیرید :
اگر نوار را برای پیش مطالعه گوش می کنید و یا پس از حفظ جدید برای تثبیت حفظ گوش می کنید بهتر است با حواس جمع باشد یعنی در حال انجام کار نباشد یعنی به نحوی نباشد که فقط نوای نوار در گوش شما باشد بلکه باید همانطور که نوار تلاوت می کند شما هم بتوانید همزمان همان آیات را از متن قرآن ببینید.در این موارد به هیچ وجه به همراه نوار نخوانید و یا حتی در ذهنتان چیزی را مرور نکنید چون اینکار فرصت شنیدن عبارات درست از زبان قاری را از شما می گیرد.
اگر نوار را برای بهتر شدن لحن و یا به عنوان دوره گوش می کنید فقط کافی است که صدای نوار به گوش شما برسد و دقت و توجه زیادی را نیاز ندارد.یعنی هنگام رانندگی و یا راه رفتن در خیابان و یا انجام کارهای روزانه همزمان نوای قرآن را هم بشنوید.
۴- محفوظات خود را براى کسى بخوانید که اشتباهات شما را بگوید. این شخص بهتر است حداقل توانایی روان خوانی قرآن را داشته باشد تا مبادا شما را بیشتر دچار اشتباه کند و بهتر این است که خود آن شخص پرسش کننده نیز در امر حفظ وارد باشد.
۵- عجله نکنید و با تأنى بخوانید. البته نه خیلی کند بخوانید و نه خیلی تند بلکه در خواندن خود تفنن ایجاد کنید
۶- با صداى بلند بخوانید. ولی نه به اندازه ای که از شما انرژی زیادی بگیرد و بعد از مدت زمان کوتاهی خسته شوید بلکه صدایی متوسط نه خیلی بلند و نه خیلی کوتاه .به هیچ وجه زیر لب و به قول معروف ،در دلتان محفوظات را مرور نکنید.
7- به همان سبک که حفظ مىکنید تکرار کنید. البته لازم به ذکر است که این نباید باعث شود که در یادآوری محفوظات خود وابسته به لحن خاصی شوید چون در این صورت به محض تغییر لحن خود و یا پرسشگر، به حسن حفظتان لطمه وارد می شود و ذهنتان در بیان محفوظات به هم می ریزد.
8- هنگام خستگى و کسالت استراحت کنید به خودتان بىجهت فشار نیاورید.
۹- با عشق بخوانید و به ثواب حفظ و اثرات روحى حفظ توجه کنید.
۱۰- روى روابط آیات و صفحات دقت کنید. ربط صفحه قبل با صفحه بعد مورد دقت قرار گیرد. خواه ارتباط معنایی باشد یا ارتباط ظاهری و لفظی .اگر هیچ ارتباطی هم نیافتید با تکرا آخرین عبارت از آخرین آیه صفحه قبل به همراه اولین کلمه از آیه ی اول صفحه بعد ، این ارتباط را ایجاد کنید.
۱۱- در ابتدا هر روز یکبار و بعداً هفتهاى یکبار و هرچه محفوظات زیادتر شد ماهى یک بار همه محفوظات را تکرار کنید.که البته این کار نیاز به یک برنامه ریزی مشخص و دقیق دارد که تکرارها با فاصله مناسب صورت گیرد. در یک نگاه کلی می توان اینطور برنامه ریزی کرد که:
تا زمانی که محفوظات زیر 10جزء باشد همه محفوظات هفته ای یک مرتبه دوره شود یعنی بین آخرین باری که هر جزء خوانده می شود با مرتبه ی بعدی که دوره می شود بیش از 7 روز فاصله نباشد برای محقق شدن این امر لازم است تا زمانی که 7 جزء حفظ هستید روزی یک جزء و زمانی که به بیش از هفت جزء رسید روزی یک و نیم جزء دوره کنید
وقتی محفوظات زیر 20 جزء باشد باید همه محفوظات هر 10 روز یک بار دوره شود یعنی روزی 2 جزء.
وقتی محفوظات بالای 20 جزء می شود هر 15 روز یک بار باید کل محفوظات دوره شود یعنی روزی یک و نیم جزء دوره شود.
با پایان 30 جزء لازم است قرآن آموز حداقل در 6 ماه اول بعد از اتمام حفظ روزی 3 جزء را دوره کند و پس از آن بسته به نیازش برنامه ریزی داشته باشد.
۱۲- پشتکار داشته باشید و علاقه در خودتان ایجاد کنید.
۱۳- با افراد و مکانهاى مقدس مرتبط باشید.
۱۴- گرد ملاهى (لهو و لعب) نروید.
تو به سوى قرآن برو که قرآن حَمَلْناهُمْ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ تو را حمل مىنماید و هرگز در بیابان و دریا دو وادى هلاکت تنهایت نخواهد گذاشت اما شرایطى دارد و باید به (اشد شوقاً) یعنى عشق برسى تا تو را حامل باشد.
عروس حضرت قرآن
نقاب آنگه براندازد
که دارالملک ایمان را
مجرد بیند از غوغا
غوغاها و هوسها را کنار گذار، کینهها و حسدها را خاموش کن تا زیبایىهاى قرآن را دریابى وقتى که زیبایىهاى قرآن را یافتى دیگر بر مرکب عشق قرآن سوار خواهى شد و به جاهایى خواهى رسید که اکنون قدرت تصور آن هم نیست.
نتیجه
چیزى به نام حافظه ضعیف وجود ندارد. حافظهها دو نوعند؛ تربیت شده و تربیت نشده.. فقط باید بدانیم که ما کدام یک از ایندو نوع حافظه را داریم و در صورت نیاز براى تربیت و پرورش حافظه خود اقدام اساسىکنیم. روشهاى تقویت حافظه فراوانند و شاید بسیارى از آنها از حوصله این بحث خارجباشد و شاید هم اغلب راهکارها به تمرین و ممارست ختم شود که کارى عملى است و نهتئورى.
آن چه ما قصد بیان آن را داشتیم تلنگرى به ذهنهاى تسلیم شدهاى استکه گمان مىکنند هرگز نخواهند توانست طلسم فراموش کارى خود را بشکنند. آنها بایدبدانند که براى داشتن یک حافظه قوى و نیرومند، لازم است زحمت بکشند و با روشهاىعلمى و مجرب، از سرمایه وجودى خود استفاده کنند ,و با تقویت حافظه از این نعمت الهی در جهت قرب الی الله استفاده کنند که می توان گفت یکی از شاهراه های اصلی آن همین حفظ قرآن و کلام الهی است چرا که وقتی کلام الهی در سینه ی کسی نهفته است امانتدار وحی الهی است و اگر به این نعمت توجه داشته باشد و دستخوش روزمرگی نشود نه تنها به قرب الهی نائل می شود بلکه می تواند درجهت رشد و کمال دیگران نیز موثر باشد .
تنظیم برنامه 3 ساله حفظ قرآن
سال اول: حفظ جزء 30 و 1 تا 6 (7 جزء)
3 ماهه اول:جزء 30
8 ماه باقیمانده :هر دوماه یک جزء ونیم (1 تا 6)
1 ماه پایانی: دوره کامل 7 جزء حفظ شده و رفع اشکالات آن ها
سال دوم: جزء 7 تا 18 (12 جزء)
3 ماه اول : روزی یک صفحه حفظ به جز جمعه ها –روزهای جمعه دوره همه محفوظات هفته و رفع اشکالات.(تکمیل 75 صفحه یعنی 3 جزء و 15 صفحه: 7 تا 9 و 15 صفحه از 10)
3 ماه دوم+ یک هفته: روزی یک صفحه حفظ به جز پنج شنبه و جمعه ها –این دو روز دوره همه محفوظات هفته و رفع اشکالات اجزاء قبل. ( تکمیل 3 جزء + 5 صفحه: 11 تا 13)
سه هفته پایانی ماه هفتم: دوره و رفع اشکالات همه اجزاء قبل.(7 جزء )
4 ماه باقیمانده: هر ماه 25 صفحه حفظ کنید. یعنی 5 جزء در 4 ماه.(14 تا 18)
ماه پایانی : رفع اشکالات آخرین محفوظات یعنی 14 تا 18 و دوره مناسب محفوظات قبلی.
سال سوم: 19 تا 29 (11 جزء)
شش ماه اول: هر 25 روز 30 صفحه و 5 روز رفع اشکالات صفحات حفظ شده.یعنی هر ماه یک جزءو نیم و در پایان 6 ماه 9 جزء.(19 تا 27)
دو ماه بعدی : دوره آخرین محفوظات و رفع اشکالات آنها و همزمان دوره محفوظات قدیم.
دو ماه بعدی: هر ماه یک جزء (27 و 28)
دو ماه پایانی : رفع اشکال از دوجزء حفظ شده ی آخر و همزمان دوره سایر محفوظات.
شما می توتنید جدول زمان بندی را بر طبق همان برنامه ای که در حفظ یک ساله ارائه شده است تنظیم کنید.
حفظ قرآن کریم در یک سال
حفظ کل قرآن کریم در یک سال و یا حتی کمتر از یکسال نظایر زیادی دارد. در سده های گذشته مواردی مثل سید شریف رضی (م403)، فقیه بزرگ شیعه سید عبدالکریم بن طاووس (م693)، شاعر اهل بیت فرزدق و تعداد بی شماری از گذشتگان دیگر قرآن را حتی در مدتی کمتر از یک سال حفظ کرده اند و امروز نیز شاهد توفیق جوانان بی شماری هستیم که در دوره های فشرده موفق به حفظ قرآن کریم می شوند.
سخت کوشی، خستگی ناپذیری و تلاش ویژگی کسانی است که در دوره های یک ساله حفظ قرآن کریم موفق می شوند. اما لازم است فردی که می خواهد در یک سال کل قرآن را حفظ کند آشنایی و علاقه کافی به این شیوه حفظ داشته باشد. “کسی که با علاقه و آشنایی با روش های حفظ فشرده، کار حفظ را شروع می کند راحت تر می تواند سختی هایی را که در روند حفظ به وجود می آید را پشت سر بگذارد.”
ممکن است بعضی در آغاز حفظ احساس خستگی و ناراحتی کنند. در این جا آشنایی با روش های حفظ و استقامت در اجرای دقیق برنامه موجب می شود قرآن آموز در افزایش ظرفیت حافظه اش موفق شود.
علاوه بر آشنایی با روش های حفظ فشرده، ارتباط با مربی حفظ هم موجب موفقیت قرآن آموز در طول دوره حفظ می شود، حتی اگر مجموعه های آموزشی، امکانات و فضای مناسبی وجود نداشته باشند، مربی با تجربه و دلسوز می تواند قرآن آموز را به بهترین شکل راهنمایی کند.
تمامی افراد در روند حفظ قرآن کریم با موقعیت ها و چالش هایی روبرو می شوند که مانع از پیشرفت است. این موقعیت ها و چالش ها قرآن آموز را از حالت مطلوب جدا می کند. در چنین موقعیت هایی است که مربی حفظ می تواند راهنمای خیلی خوبی برای یافتن راه حل باشد. مربی، با تجربه هایی که دارد بهترین کمک و راهنما برای غلبه بر موانع است. علاوه بر این مربی حفظ می تواند اشتیاق به حفظ را افزایش دهد و مشوق قرآن آموز در موفقیت های نخستین باشد. در کنار تمامی برنامه ریزی ها و نکات دقیق در دوره های فشرده، همراهی خانواده، کار قرآن آموز را در دوره حفظ یک ساله تسهیل می کند.
برنامه ای که ما برای حفظ یک ساله پیشنهاد می کنیم به شکل زیر است .(ناگفته نماند که تنظیم برنامه حفظ یک امر منحصر به فرد نیست بلکه هر کسی با در نظر گرفتن شرایط لازم و اطلاعات کافی در امر حفظ و نیز تجربه ی عملی ، می تواند برنامه خوب و کاملی را به دیگران پیشنهاد بدهد)
با توجه به اینکه در طول 12 ماه قرار است 30 جزء را حفظ کنید مشخص است که در یک ماه باید بیش از دو جزء را به اتمام برسانید و می توان گفت تقریبا باید در هر روزیک صفحه و نیم را به اتمام برسانید یعنی در هرماه 45 صفحه را کامل کنید و بخشی از برنامه را نیز به دوره آن چه که حفظ می کنید بپردازید توجه داشته باشید حفظ باید به همراه تثبیت باشد یعنی همان زمانی که حفظ می کنید به خوبی و با تثبیت بالا حفظ کنید و گمن نکنید که یک مرتبه حفظ می کنید و زمان دیگری را بهتثبیت آن باید بپردازید بلکه فقط با دوره مناسب محفوظات را در ذهن ماندگار می کنید. در جدول زیر تنظیم برنامه و ساعات مورد نظر برای هر تمرین را ملاحظه می کنید. به طور میانگین باید حداقل روزانه بین 3 تا 4 ساعت زمان صرف کنید.
هر ده روز یک بار باید کل محفوظات مورد امتحان قرار بگیرد و با نظر یک استاد اگر جزئی اشکال زیادی دارد در برنامه تثبیت قرار گیرد.
*
حفظ جدید: 1/5 صفحه در 45 دقیقه
نوار: 25 دقیقه (صفحاتی که جدید حفظ شده ) فاصله گوش دادن نوار از حفظ جدید نباید بیش از یک ساعت باشد.
دوره محفوظات قدیم:نیم ساعت برای آخرین محفوظات- بین نیم ساعت تا یک ساعت دوره محفوظات قدیم
پرسش:در نیم ساعت هر میزان که شد
دوره حفظ جدید:یک ربع تا نیم ساعت(پیدا کردن اشکالات و رفع آنها)
نوار:25 دقیقه با تکرار.(از صفحات حفظ شده)
الحاقیه
از آنجایی که برخی دوست دارند مدت زمان تکمیل حفظ خود را انتخاب کنند با بیان زمانبندی زیر امکان این انتخاب را برای شما خواننده و قرآن آموز محترم فراهم کرده ایم.البته توجه داشته باشید که انتخابی عاقلانه و واقع بینانه داشته باشید و صرفا به طول مدت توجه نکنید بلکه توانایی های خود را از جهت شرایط کاری و اوقات فراغت و مشکلات کاری و تحصیلی در نظر بگیرید و یکی از موارد زیر را نتخاب کنید و البته پس از انتخاب، با اراده و محکم همان روالی که در شروع کار با انرژی در پیش می گیرید تا انتهای مسیر از دست ندهیدزمانبندی زیر فقط یک تقسیم بندی زمانی با در نظر گرفتن تعداد آیات قرآن است و به این معنی نیست که می تواند تقسیم بندی مناسبی برای حفظ باشد چرا که طول آیات قرآن بسیار با هم متفاوت است و در بسیاری از اجزاء آیات بیش از یک خط هستند و در برخی اجزاء ، آیات کوتاهتر دیده می شود که برخی فقط دو کلمه دارند. لذا استفاده از این تقسیم بندی برای حفظ کردن ،هرچند که رد نمی شود اما توصیه هم نمی شود چون برنامه ریزی حفظ باید گام به گام باشد و با توجه به تغییر شرایط فکری و زمانی و مکانی موجود تغییر یابد. .«و مِنَ الله التّوفیق»
تقسیم بندی حفظ بر اساس تعداد آیات قرآن:
اگر شما در روز (فقط یک آیه) از قرآن کریم را حفظ کنید،کل قرآن را در مدت 17 سال و 7 ماه و 9 روز حفظ می نمایید.
و اگردر روز 2 آیه را حفظ کنید در 8 سال و 9 ماه و 18 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 3 آیه را حفظ کنید در 5 سال و 10 ماه و 13 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 4 آیه را حفظ کنید در 4 سال و 4 ماه و 24 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 5 آیه را حفظ کنید در 3 سال و 6 ماه و 7 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز6 آیه را حفظ کنید در 2 سال و 11 ماه و 4 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 7 آیه را حفظ کنید در 2 سال و 6 ماه و 3 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 8 آیه را حفظ کنید در 2 سال و 2 ماه و 12 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 9 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 11 ماه و 12 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 10 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 9 ماه و 3 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 11 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 7 ماه و 6 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 12 آیه را حفظ کنید در 1 سال ، 5 ماه و 15 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 13 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 4 ماه و 6 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 14 آیه را حفظ کنید فقط در 1 سال و 3 ماه قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 15 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 2 ماه و 1 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 16 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 1 ماه و 6 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 17 آیه را حفظ کنید در 1 سال و 10 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 18 آیه را حفظ کنید در 11 ماه و 19 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 19 آیه را حفظ کنید در 11 ماه و 1 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
و اگردر روز 20 آیه را حفظ کنید در 10 ماه و 16 روز قرآن را حفظ خواهید کرد.
البته آنچه که مناسبتر به نظر می رسد این است که حفظ را به صورت صفحه ای تقسیم بندی کنید ودر برنامه حفظ قرار دهید بنابراین می توان برنامه را به این صورت تنظیم کرد (بهتر است طول دوره حفظ از یک سال کمتر نباشد مگر در مورد استعدادهای خاص که در کمتر از این زمان هم بتوانند حفظ قرآن را تکمیل کنند.)
برنامه حفظ یک ساله :
طبق جدول و برنامه ذکر شده در صفحه 32 و 33 همین جزوه می توانید برنامه ریزی داشته باشید .
برنامه حفظ 20 ماهه : روزانه یک صفحه از قرآن باید حفظ شود به همراه زمانبندی مناسب برای دوره محفوظات قدیم و جدید و برنامه گوش دادن نوار . به طور متوسط ،روزانه 3 تا 4 ساعت باید زمان صرف کنید .:
* 45 دقیقه برای حفظ جدید و 20 دقیقه برای گوش دادن به نوار همین صفحاتی که حفظ کرده اید که این برنامه باید حداکثر تا یک ساعت بعد از حفظ ، انجام شود .
*20 دقیقه نوار صفحاتی که قرار است در روز بعد حفظ شود
*15 دقیقه پرسش از آخرین محفوظات
* 1 ساعت برای دوره محفوظات قدیم
می توانید طرح درس حفظ را به صورت هرروزه انجام دهید و یا اینکه در 2 روز از هفته تقسیم کنید و حفظ کنید یعنی 3 صفحه را در یک روز و 3 صفحه را در روز دیگر حفظ کنید.
برنامه حفظ 2 ساله: در شش ماه اول، روزانه یک صفحه و در یک سال و نیم بعدی ماهیانه 24 صفحه باید حفظ شود یعنی در هفته 6 صفحه . به همراه زمانبندی مناسب برای دوره محفوظات قدیم و جدید و برنامه گوش دادن نوار .
البته بهتر است در 24 روز اول ماه ،حفظ انجام شود و 6 روز پایانی ماه حفظ انجام نشود و فرصتی برای رفع اشکالات صفحات حفظ شده در طول 24 روز باشد. به طور متوسط ،روزانه 5/2 تا 3 ساعت باید زمان صرف کنید .
* 45 دقیقه برای حفظ جدید و 20 دقیقه برای گوش دادن به نوار همین صفحاتی که حفظ کرده اید که این برنامه باید حداکثر تا یک ساعت بعد از حفظ ، انجام شود .
*20 دقیقه نوار صفحاتی که قرار است در روز بعد حفظ شود
*15 دقیقه پرسش از آخرین محفوظات
* 1 ساعت برای دوره محفوظات قدیم
می توانید طرح درس حفظ را به صورت هرروزه انجام دهید و یا اینکه در 2 روز از هفته تقسیم کنید و حفظ کنید یعنی 3 صفحه را در یک روز و 3 صفحه را در روز دیگر حفظ کنید.
برنامه حفظ 5/2 ساله : در هر هفته 5 صفحه از قرآن باید حفظ شود به همراه برنامه مناسب برای دوره محفوظات قدیم و جدید و برنامه گوش دادن نوار . البته باید در 5 روز اول هفته حفظ انجام شود و 2 روز پایان هفته به دوره و رفع اشکالات این 5 صفحه بپردازید. به طور متوسط ،روزانه 2 تا 5/2 ساعت باید زمان صرف کنید .
* نیم ساعت برای حفظ جدید و 20 دقیقه برای گوش دادن به نوار همین صفحاتی که حفظ کرده اید که این برنامه باید حداکثر تا یک ساعت بعد از حفظ ، انجام شود .
*20 دقیقه نوار صفحاتی که قرار است در روز بعد حفظ شود
*15 دقیقه پرسش از آخرین محفوظات
* 1 ساعت برای دوره محفوظات قدیم
برنامه حفظ 3 ساله : طبق برنامه ذکر شده در صفحه 30 از همین جزوه.
برنامه حفظ 5 ساله :در هفته 5/2 صفحه حفظ انجام می شود یعنی در هر ماه 10 صفحه به همراه برنامه مناسب برای دوره محفوظات قدیم و جدید و برنامه گوش دادن نوار. روزانه به طور متوسط 5/1 تا 2 ساعت باید زمان صرف کنید.
آخرین نظرات